Tuân Úc, một mưu sĩ tài ba, là nhân vật không thể thiếu trong sự nghiệp của Tào Tháo thời Tam Quốc. Ông đã góp phần quan trọng giúp Tào Tháo đánh bại các thế lực quân sự hùng mạnh, tạo dựng nền móng cho tập đoàn chính trị hùng mạnh nhất thời bấy giờ. Tuy nhiên, kết cục bi thảm của Tuân Úc đã khiến hậu thế không khỏi xót xa và đặt ra câu hỏi về mối quan hệ giữa ông và Tào Tháo. Vì sao một người trung thành với nhà Hán như Tuân Úc lại không chọn Lưu Bị mà lại đầu quân cho Tào Tháo? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích vấn đề này.
Tuân Úc sinh năm 162, xuất thân từ dòng dõi danh giá tại Dĩnh Xuyên. Gia tộc ông nổi tiếng với “Bát Long”, tám anh em đều là những người tài giỏi. Bản thân Tuân Úc từ nhỏ đã nổi danh là người có tài, được tiến cử làm Hiếu Liêm và được triều đình trọng dụng. Tuy nhiên, biến cố Đổng Trác làm loạn năm 189 đã khiến ông từ quan về quê. Nhận thấy sự hỗn loạn của thời cuộc, Tuân Úc đã khuyên mọi người rời khỏi quê hương, đến nương nhờ Viên Thiệu. Sau một thời gian, ông nhận ra Viên Thiệu không có chí lớn nên đã quyết định rời đi, đến nương nhờ Tào Tháo vào năm 191. Tại đây, Tuân Úc được Tào Tháo hết mực trọng dụng, coi như bậc “tử phòng” giúp mình dựng nghiệp. Ông chính là người đã khuyên Tào Tháo đón Hán Hiến Đế về Hứa Xương, tạo nền tảng vững chắc cho sự nghiệp sau này. Tuân Úc đề ra ba cương lĩnh lớn: “Đại Thuận” (tôn thờ thiên tử, thuận theo ý dân), “Đại Lược” (chí công vô tư, hàng phục cường hào), và “Đại Đức” (lấy chính nghĩa chiêu mộ anh hùng). Cương lĩnh đầu tiên nhấn mạnh việc tôn thờ thiên tử, tức Hán Hiến Đế, cho thấy Tuân Úc là một người trung thành với nhà Hán.
Vậy tại sao Tuân Úc lại không chọn Lưu Bị, một người cũng tự nhận là hậu duệ nhà Hán? Có một số lý do chính đáng sau: Thứ nhất, xuất thân của Lưu Bị không rõ ràng. Ông tự nhận là dòng dõi của Trung Sơn Tĩnh Vương Lưu Thắng, nhưng Lưu Thắng lại bị giáng làm thứ dân, khiến huyết thống hoàng tộc của Lưu Bị bị nghi ngờ. Hơn nữa, Lưu Thắng lại là người có tiếng xấu háo sắc và con cháu đông đảo, việc xác minh huyết thống của Lưu Bị càng trở nên khó khăn. Do đó, việc Lưu Bị tự xưng là hậu duệ nhà Hán chỉ mang tính chất khẩu hiệu chính trị, khó có thể thuyết phục được những người coi trọng danh phận như Tuân Úc. Hơn nữa, Hán Hiến Đế lại đang nằm trong tay Tào Tháo, người có đủ sức mạnh để khôi phục và chấn hưng nhà Hán, trong khi Lưu Bị chỉ là một thế lực nhỏ bé. Thứ hai, Tuân Úc đầu quân cho Tào Tháo vì cho rằng Tào Tháo ban đầu cũng có chí hướng chấn hưng nhà Hán. Ông nhận thấy Tào Tháo là người có tài năng, có thể giúp mình thực hiện lý tưởng trung thành với nhà Hán.
Tuy nhiên, khi Tào Tháo dần lớn mạnh và lộ rõ tham vọng soán ngôi, mối quan hệ giữa ông và Tuân Úc cũng dần thay đổi. Năm 204, Tào Tháo đánh chiếm Nghiệp Thành, làm chủ phần lớn Hà Bắc và Trung Nguyên. Có người kiến nghị Tào Tháo thay đổi địa giới hành chính, sáp nhập các châu vào Ký Châu để củng cố quyền lực. Tuân Úc đã phản đối việc này, cho rằng nó sẽ làm mất lòng dân và tạo cơ hội cho các thế lực khác nổi dậy. Điều này đã khiến Tào Tháo không hài lòng và bắt đầu nảy sinh mâu thuẫn với Tuân Úc. Sau đó, Tào Tháo ngày càng lộ rõ dã tâm, giết Quý Phi, chèn ép Hán Hiến Đế, khiến Tuân Úc vô cùng thất vọng. Dù vậy, Tuân Úc vẫn hy vọng Tào Tháo sẽ không đi quá giới hạn, rằng miễn thiên hạ vẫn do nhà Hán hiệu triệu thì ông vẫn có thể hợp tác.
Tuy nhiên, đến khi Tào Tháo muốn xưng Ngụy Vương, Tuân Úc đã kịch liệt phản đối. Ông cho rằng triều đình nhà Hán không thể có hai chủ, vừa có hoàng đế vừa có vương. Điều này đã làm Tào Tháo tức giận, nhận ra lý tưởng của hai người đã hoàn toàn khác nhau. Tào Tháo không còn là người có cùng chí hướng với Tuân Úc nữa.
Đỉnh điểm của mâu thuẫn là việc Tào Tháo điều Tuân Úc đến huyện Tiêu và gửi cho ông một hộp quả rỗng. Tuân Úc hiểu rằng, Tào Tháo muốn ám chỉ ông chỉ là một cái vỏ rỗng, không còn giá trị gì nữa. Ông đã quyết định tự sát một cách bí ẩn để bảo toàn khí tiết. Cái chết của Tuân Úc là một bi kịch, thể hiện sự tuyệt vọng của một người trung thần khi chứng kiến sự suy tàn của triều đại mà ông hết lòng phụng sự.
Về sau, con trai thứ sáu của Tuân Úc là Tuân Ỷ đã tham gia vào phe cánh của Tư Mã Ý, từng bước tiêu diệt thế lực nhà Tào Ngụy, báo thù cho cha. Đây có thể coi là một sự oán báo oán, một kết cục không ai có thể lường trước được.
Tóm lại, Tuân Úc không chọn Lưu Bị mà đầu quân cho Tào Tháo là vì nhiều lý do. Ông tin tưởng vào khả năng của Tào Tháo trong việc chấn hưng nhà Hán, đồng thời xuất thân của Lưu Bị không rõ ràng và thế lực còn quá yếu. Tuy nhiên, cuối cùng Tuân Úc đã phải trả giá bằng cả mạng sống khi lý tưởng của ông và Tào Tháo không còn chung đường. Câu chuyện của Tuân Úc là một bài học về sự trung thành, về lý tưởng và về những biến động khó lường của lịch sử.
Tài liệu tham khảo:
- La Quán Trung. (2015). Tam Quốc Diễn Nghĩa. Nhà xuất bản Văn học.
- Trần Thọ. (2017). Tam Quốc Chí. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.
- Lý Dịch. (2019). Đọc Tam Quốc. Nhà xuất bản Tri Thức.