Chào mừng quý vị đến với chuyên mục Những Lời Dạy Cổ Xưa, nơi chúng ta cùng nhau khám phá những triết lý sâu sắc, những bài học quý báu từ các bậc hiền triết cổ đại. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một khía cạnh đặc biệt trong giáo lý của Đức Phật: vì sao Ngài không trả lời 14 câu hỏi siêu hình? Những câu hỏi này tưởng chừng như đơn giản, nhưng lại chứa đựng những tầng nghĩa sâu xa, liên quan mật thiết đến con đường tu tập và giải thoát của mỗi người. Hãy cùng nhau khám phá những lời dạy này để hiểu rõ hơn về mục đích và ý nghĩa thực sự của Phật pháp.
Có thể bạn đã từng nghe hoặc thậm chí đang mang trong mình những thắc mắc về thế giới, về vũ trụ, về sự tồn tại của bản thân. Những câu hỏi ấy đôi khi khiến chúng ta hoang mang, mất phương hướng. Trong Phật giáo, có một câu chuyện về việc Đức Phật từ chối trả lời 14 câu hỏi siêu hình, những câu hỏi tưởng chừng như rất quan trọng, nhưng lại không mang lại lợi ích thiết thực cho việc tu tập giải thoát. Vậy, tại sao Đức Phật lại không trả lời những câu hỏi này? Chúng ta hãy cùng nhau đi sâu vào vấn đề này để có cái nhìn rõ ràng hơn.
Đức Phật đã giác ngộ về tâm, không phải về thế giới hay vũ trụ. Ngài nhận ra rằng Tứ Diệu Đế – sự thật về khổ, nguyên nhân của khổ, sự chấm dứt khổ đau và con đường dẫn đến chấm dứt khổ đau – liên quan đến tâm trí, không liên quan đến thế giới bên ngoài. Chính vì vậy, con đường chấm dứt khổ đau là thay đổi tâm trí chứ không phải thay đổi thế giới. Những câu hỏi về thế giới có hữu hạn hay vô hạn, thường hằng hay vô thường, đều không giúp chúng ta giải thoát khỏi đau khổ.
Đức Phật
Một trong những câu chuyện nổi tiếng minh họa cho điều này là câu chuyện về người đàn ông bị trúng tên độc. Khi bác sĩ được gọi đến để chữa trị, người đàn ông lại muốn biết ai đã bắn mình, tại sao họ lại bắn mình, trước khi đồng ý điều trị. Đức Phật dạy rằng, nếu cứ mãi lẩn quẩn trong những câu hỏi như vậy, chúng ta sẽ chết vì chất độc trước khi tìm ra câu trả lời. Cũng như vậy, nếu chúng ta cứ mãi bám víu vào những câu hỏi siêu hình, chúng ta sẽ không bao giờ chữa lành được những vết thương trong tâm hồn.
Đức Phật chỉ dạy những gì có lợi, giúp chúng ta chuyển hóa và chữa lành nỗi đau của mình. Ngài ví những điều Ngài dạy như những chiếc lá trong tay, ít hơn rất nhiều so với những chiếc lá trong rừng (những điều Ngài biết). Điều này có nghĩa là, Đức Phật chỉ dạy những điều thực sự cần thiết cho sự chuyển hóa và giác ngộ của chúng ta. Những điều không hỗ trợ cho sự biến đổi và chữa lành, Ngài không dạy.
Trong kinh điển, có ghi lại 14 câu hỏi mà Đức Phật không bao giờ trả lời, bao gồm những câu hỏi về thế giới, về Như Lai sau khi chết. Những câu hỏi này đều không thể trả lời được trong khuôn khổ nhị nguyên (có và không), bởi vì chúng đều mang ý niệm về một cái tôi, một bản ngã thường hằng bất biến. Ví dụ, câu hỏi về việc thế giới có thường hằng hay không, không thể trả lời bằng “có” hay “không”, vì cả hai đều không phản ánh đúng bản chất vô thường của thế giới.
Một nhà Ấn Độ học và học giả Phật giáo nổi tiếng người Bỉ, Louis De La Vallée Poussin, đã đặt ra những câu hỏi quan trọng liên quan đến lời dạy của Đức Phật. Ông lưu ý rằng, Đức Phật không nêu chi tiết rõ ràng về cơ chế của nghiệp và tái sinh, không có cái tôi hay bản ngã thì ai sẽ tạo ra nghiệp và ai phải chịu kết quả của nó. Những câu hỏi này cho thấy sự phức tạp của giáo lý Phật giáo về vô ngã, nhưng cũng đồng thời khẳng định rằng, những câu hỏi này không thể được giải đáp theo cách thông thường.
Bánh xe Pháp luân
Bánh xe Pháp luân, một biểu tượng quan trọng trong Phật giáo, tượng trưng cho ba khía cạnh của Phật thuyết: đạo đức, trí tuệ và định lực. Ba khía cạnh này là nền tảng cho sự tu tập và giải thoát, và chúng không liên quan đến những câu hỏi siêu hình mà Đức Phật đã từ chối trả lời.
Chúng ta cũng cần hiểu rằng, trong Phật giáo, có hai loại vô ngã: cá nhân vô ngã và pháp vô ngã. Cá nhân vô ngã có nghĩa là không có một thực thể thường hằng bất biến nào tồn tại trong mỗi chúng ta. Năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức) luôn thay đổi từ khoảnh khắc này sang khoảnh khắc khác. Pháp vô ngã có nghĩa là không có một thực thể thường hằng bất biến nào tồn tại trong các hiện tượng. Tất cả đều vô thường, thay đổi liên tục.
Vô thường không phải là điều tiêu cực. Chính vì vô thường mà sự sống tồn tại. Nếu không có vô thường, hạt ngô sẽ mãi mãi là hạt giống, không thể trở thành cây ngô. Vô thường là nền tảng cho sự chuyển hóa và hòa bình. Quan điểm cho rằng vô thường dẫn đến đau khổ là sự hiểu sai về ý nghĩa thực sự của nó.
Vô ngã và vô thường là một. Ở đâu có vô thường, ở đó có vô ngã. Linh hồn thường hằng là một khái niệm sai lầm. Linh hồn và thể xác không phải là một, nhưng cũng không phải là hai. Không có linh hồn bất biến. Cũng như vậy, khi nói về nghiệp và quả báo, người làm và người chịu không phải là một, nhưng cũng không phải là hai. Mọi thứ đều thay đổi, nhưng vẫn có sự liên kết nhân quả.
Những câu hỏi siêu hình mà Đức Phật không trả lời đều không thể trả lời được, vì chúng đều hàm ý về một thực thể thường hằng, có bản ngã. Nếu thế giới là vô thường và dễ biến đổi, thì nói thế giới là thường hằng hay vô thường đều không đúng. Cũng như vậy, nói thế giới hữu hạn hay vô hạn cũng không đúng. Tất cả những khái niệm này đều vướng mắc vào một ý niệm về một cái gì đó cố hữu.
Hiểu được khái niệm cá nhân vô ngã và pháp vô ngã giúp chúng ta hiểu tại sao những câu hỏi siêu hình lại là sai lầm. Những phạm trù tinh thần như tồn tại, không tồn tại, sinh, diệt, có, không, chỉ là những khái niệm, không thể truyền đạt sự thật một cách chính xác.
Trong kinh Catana, Đức Phật dạy rằng, Chánh kiến là nhìn vượt ra ngoài phạm trù của sự tồn tại và không tồn tại. Vượt qua những phạm trù này cũng có nghĩa là vượt qua những khái niệm về sự sinh và diệt. Đức Phật không trả lời 14 câu hỏi trên không phải vì Ngài không biết câu trả lời, mà vì những câu hỏi đó không mang lại lợi ích cho sự tu tập giải thoát.
Những lời dạy của Đức Phật được trình bày một cách khéo léo, để tránh sự hiểu lầm. Người nghe pháp cũng cần phải có sự cẩn trọng, buông bỏ thành kiến để có thể tiếp nhận chánh pháp một cách đúng đắn. Như dụ ngôn về con rắn, nếu không biết cách bắt rắn đúng cách, chúng ta có thể bị rắn cắn chết. Cũng như vậy, nếu chúng ta không hiểu đúng lời Phật dạy, chúng ta có thể bị tổn thương.
Tóm lại, 14 câu hỏi mà Đức Phật không trả lời là những câu hỏi không thể trả lời được trong khuôn khổ nhị nguyên, và chúng không mang lại lợi ích thiết thực cho việc tu tập. Mục đích của Phật pháp là giúp chúng ta giải thoát khỏi đau khổ, bằng cách thay đổi tâm trí, không phải bằng cách giải đáp những câu hỏi siêu hình. Hãy tập trung vào con đường tu tập, thực hành những lời dạy của Đức Phật, để có thể đạt được sự bình an và hạnh phúc thật sự.
Cảm ơn bạn đã lắng nghe những chia sẻ từ chuyên mục Những Lời Dạy Cổ Xưa của chúng tôi. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp ích cho bạn trên hành trình tìm hiểu về tâm linh và giải thoát. Hãy tiếp tục theo dõi và ủng hộ chúng tôi trong những bài viết tiếp theo!