Tư Mã Ý, một nhà chính trị, quân sự tài ba thời Tam Quốc, người đặt nền móng cho triều đại Tây Tấn, đã để lại những bài học sâu sắc về cách đối nhân xử thế, sinh tồn và phát triển. Không chỉ là đối thủ đáng gờm của Gia Cát Lượng trên chiến trường, Tư Mã Ý còn là một bậc thầy về nhẫn nại, lý trí và khả năng nhìn xa trông rộng. Bài viết này sẽ phân tích những triết lý sinh tồn đỉnh cao của “sói già” Tư Mã Ý, một nhân vật lịch sử đáng để chúng ta suy ngẫm và học hỏi.
Kính Sợ Đối Thủ, Không Hèn Nhát
Trong bối cảnh chính trị phức tạp thời Tam Quốc, Tư Mã Ý không hề tỏ ra hèn nhát, nhưng ông luôn biết kính sợ đối thủ. Khi Tào Sảng, người nắm quyền sau Tào Duệ, tìm cách tước đoạt quyền lực của Tư Mã Ý, ông không hề vội vàng đối đầu. Thay vào đó, Tư Mã Ý chọn cách nhẫn nhịn, chờ đợi thời cơ. Ông lấy Dương Tu làm ví dụ để răn dạy Trung Hội, một thuộc hạ có dã tâm, rằng không nên hành động nông nổi, trêu ngươi đối thủ. Tư Mã Ý hiểu rằng, kính sợ đối thủ không phải là nhu nhược mà là sự tỉnh táo, lý trí, giúp ông có thể đưa ra những quyết định sáng suốt nhất.
Không Đối Đầu Với Kẻ Ngu Ngốc
Tư Mã Ý cho rằng, việc đối đầu với kẻ ngốc chỉ làm mất thời gian và sức lực. Khi Tào Sảng lộng quyền, thậm chí sỉ nhục Tư Mã Ý, ông vẫn giữ thái độ bình tĩnh. Tư Mã Ý đã hỏi con trai mình, Tư Mã Chiêu, rằng nếu so với Gia Cát Lượng, Tào Sảng có đáng để bận tâm không? Câu trả lời rõ ràng là không. Tư Mã Ý dạy con rằng, đối đầu với kẻ ngốc chỉ khiến mình trở nên ngu ngốc hơn. Ông lựa chọn cách im lặng, chờ đợi thời cơ, và cuối cùng, chính sự ngu ngốc của Tào Sảng đã tạo điều kiện cho Tư Mã Ý lật đổ thế lực của họ Tào.
Không Tạo Ra Kẻ Thù
Tư Mã Ý quan niệm rằng, không nên tạo ra kẻ thù. Khi Tào Tháo hỏi ông về việc này, Tư Mã Ý đã trả lời rằng ông không có kẻ thù, tất cả những người ông gặp đều là bạn bè và thầy của mình. Trong suốt sự nghiệp của mình, Tư Mã Ý chỉ có hai người được xem là kẻ thù: Gia Cát Lượng và Tào Tháo. Tuy nhiên, những người này trở thành đối thủ của ông không phải do ông tạo ra. Gia Cát Lượng là đối thủ trên chiến trường, còn Tào Tháo là người nghi kỵ tài năng của ông. Tư Mã Ý luôn cố gắng duy trì mối quan hệ tốt với những người xung quanh, thu phục nhân tâm, và đó là một trong những yếu tố giúp ông thành công.
Học Hỏi Từ Đối Thủ
Tư Mã Ý là một người luôn biết học hỏi từ đối thủ. Sau khi Gia Cát Lượng qua đời, ông đã đến doanh trại quân Thục, lấy nước thay rượu để bày tỏ sự tôn trọng với vị quân sư tài ba này. Tư Mã Ý hiểu rằng, học hỏi từ đối thủ là một cách để hoàn thiện bản thân. Ông không hề phân biệt đối xử, mà luôn nhìn nhận mọi người bằng con mắt khách quan, lý trí, bất kể đó là bạn bè hay kẻ thù. Việc ngưỡng mộ và học hỏi từ những người tài giỏi đã giúp Tư Mã Ý ngày càng tiến bộ.
Thất Bại Là Mẹ Thành Công
Trong việc giáo dục con cái, Tư Mã Ý dạy con rằng, trước khi muốn thắng, phải học được cách thua. Ông đã lấy thất bại trước Gia Cát Lượng ở Kỳ Sơn làm bài học để răn dạy các con. Thay vì trách mắng hay nóng giận, Tư Mã Ý bình tĩnh phân tích tình hình, chỉ cho con thấy rằng thất bại không phải là dấu chấm hết, mà là một bài học quý giá. Thất bại giúp con người trưởng thành hơn, bản lĩnh hơn. Tư Mã Ý dạy con phải nhẫn nại, không được mất lý trí, và chính nhờ sự nhẫn nại đó, cuối cùng họ sẽ đạt được thành công.
Vì Sao Tào Tháo, Tào Phi, Tào Duệ Không Giết Tư Mã Ý?
Mặc dù Tào Tháo, Tào Phi và Tào Duệ đều nghi kỵ Tư Mã Ý, nhưng họ không thể giết ông vì nhiều lý do. Thứ nhất, Tào Phi luôn bảo vệ Tư Mã Ý, khiến Tào Tháo không thể ra tay. Thứ hai, khi Tào Tháo còn sống, Tư Mã Ý chỉ giữ chức quan nhỏ, không có quyền lực thực sự, không gây ra mối đe dọa nào. Thứ ba, Tào Phi cần thế lực của các sĩ tộc, trong đó có Tư Mã Ý để kìm hãm quyền lực của hoàng tộc. Cuối cùng, Tào Duệ cần Tư Mã Ý để chống lại sự xâm lược của Thục Hán và Đông Ngô. Những lý do này đã giúp Tư Mã Ý sống sót và chờ đợi thời cơ.
Kết luận
Tư Mã Ý là một nhân vật lịch sử phức tạp, nhưng những triết lý sinh tồn của ông vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Từ việc kính sợ đối thủ, không đối đầu với kẻ ngốc, không tạo ra kẻ thù, học hỏi từ đối thủ, đến việc chấp nhận thất bại để vươn lên, tất cả đều là những bài học quý báu mà chúng ta có thể áp dụng vào cuộc sống. Tư Mã Ý không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài ba mà còn là một nhà tư tưởng sâu sắc, người đã để lại những bài học vượt thời gian về cách sống và thành công.
Tài liệu tham khảo:
- La Quán Trung. Tam Quốc Diễn Nghĩa.
- Trần Thọ. Tam Quốc Chí.
- Tấn thư – Tuyên Đế kỷ.