){kind=link}
Sau 8 năm chinh chiến, Tào Tháo đã tiêu diệt gần hết các thế lực cát cứ, trở thành bá chủ khu vực Hoa Trung và Hoa Bắc. Tham vọng của Tào Tháo không dừng lại ở đó, việc xây dựng thủy quân tại ao Huyền Vũ cho thấy rõ ý đồ nam tiến, thôn tính hai châu Kinh và Dương trù phú. Lúc này, Lưu Bị, Lưu Biểu và Tôn Quyền là những thế lực đáng chú ý nhất. Các thế lực khác ở phía Tây như Hàn Toại, Mã Đằng hay Lưu Chương, Trương Lỗ đều không đủ sức uy hiếp Tào Tháo. Do đó, việc đánh chiếm Kinh Châu và Dương Châu là mục tiêu hàng đầu của Tào Tháo.
Kinh Châu, giáp với Dự Châu về phía Đông Bắc, có vị trí chiến lược quan trọng. Trong trận Quan Độ, Tào Tháo đã tranh thủ lôi kéo nhiều thủ lĩnh trong tập đoàn Lưu Biểu, tạo thế hòa hoãn. Tại Tương Dương, thủ phủ của Kinh Châu, phe thân Tào chiếm ưu thế với những nhân vật như Sái Mạo, Trương Doãn, Khoái Việt, Hàn Tung. Lực lượng phản kháng Tào chỉ có lão tướng Hoàng Tổ và sau này có thêm Lưu Bị cùng Lưu Kỳ. Bản thân Lưu Biểu lại chủ trương đứng ngoài cuộc chiến, do dự và không quyết đoán. Mùa xuân năm Kiến An thứ 13, thủy quân Kinh Châu bị tổn thất nặng nề khi Hoàng Tổ tử trận dưới tay Tôn Quyền. Cùng lúc đó, tin tức Tào Tháo chuẩn bị nam chinh lan rộng, Lưu Bị ở Tân Dã trở thành bức bình phong che chắn cho Kinh Châu, đồng thời cũng là mục tiêu Tào Tháo muốn tiêu diệt.
Tuy nhiên, Tào Tháo gặp không ít khó khăn trong việc tiến quân về phía Nam. Thứ nhất, vùng đất phía Bắc mới bình định chưa thực sự ổn định, cần một lực lượng lớn trấn giữ. Thứ hai, các chư hầu ở Quan Trung như Mã Đằng, Hàn Toại vẫn luôn sẵn sàng gây uy hiếp Hứa Đô. Thứ ba, quân hàng của Viên Thiệu tuy đông nhưng độ tin cậy không cao. Cuối cùng, quân Tào giỏi kỵ binh nhưng lại không quen thủy chiến. Vì vậy, Tào Tháo phải hết sức thận trọng và đặc biệt coi trọng việc thu thập tin tức tình báo, tìm cách phân hóa nội bộ Kinh Châu.
Giữa năm Kiến An thứ 13, Lưu Biểu lâm bệnh nặng. Tin Tào Tháo chuẩn bị nam chinh khiến Lưu Biểu lo lắng và triệu Lưu Bị đến bàn việc quân. Lưu Bị khi đó đang tích cực chuẩn bị phòng thủ ở khu vực Phàn Thành. Theo Ngụy thư, Lưu Biểu muốn trao Kinh Châu cho Lưu Bị nhưng bị từ chối. Tào Tháo nhận tin Lưu Biểu bệnh nặng, nội bộ Kinh Châu rối ren, liền triệu tập hội nghị quân sự tại Nghiệp Thành, chuẩn bị cho cuộc nam chinh. Tuấn Úc đề nghị Tào Tháo hành quân cấp tốc, đánh bất ngờ vào Kinh Châu. Tào Tháo phong cho Mã Đằng làm Vệ Úy, Mã Siêu làm Thiên Tướng Quân để vỗ về các chư hầu Quan Trung. Cuối tháng 7 năm đó, Tào Tháo chính thức khởi binh với 20 vạn quân, chia làm bảy đạo.
Đầu tháng 8, Lưu Biểu qua đời. Các lực lượng Kinh Châu tranh giành quyền lực. Dù bị phản đối, Lưu Tông vẫn lên ngôi nhờ sự giúp đỡ của Sái Mạo, Khoái Việt và Trương Doãn. Khi Tào Tháo đã tiến gần Phàn Thành, Lưu Tông mới 14 tuổi, ban đầu có ý liên kết với Lưu Bị và Lưu Kỳ chống Tào. Tuy nhiên, phe thân Tào phản đối. Lưu Tông sợ hãi, sai sứ đến xin hàng Tào Tháo. Chỉ trong vòng một tháng, Tào Tháo đã thu được nửa phần Bắc Kinh Châu và thành Tương Dương mà không tốn một mũi tên hòn đạn.
Khi nhận được tin Tào Tháo tiến quân vào Kinh Châu, Chu Du đã chủ động phái gián điệp đến Tương Dương để thu thập tin tức về binh lực, đường hành quân và mục tiêu của quân Tào. Lúc này, Chu Du đang luyện quân ở hồ Bà Dương, nhận được lệnh triệu tập của Tôn Quyền, lập tức cho quân sĩ ngừng luyện tập và sẵn sàng chiến đấu. Chu Du cùng một số tướng lĩnh thân tín đến Sài Tang gặp Lỗ Túc để bàn bạc đối sách.
Trước khi đi vào diễn biến chính của trận Xích Bích, chúng ta cần điểm qua những nhân vật chủ chốt của phe Giang Đông. Trương Chiêu là một mưu thần tài giỏi, có học vấn uyên bác, được Tôn Sách tin dùng và giúp Tôn Quyền ổn định tình hình sau khi Tôn Sách qua đời. Lỗ Túc là người có tầm nhìn xa, từng khuyên Tôn Quyền xây dựng cơ đồ ở Giang Đông, được Tôn Quyền đặc biệt tin tưởng. Chu Du là người tài giỏi, có chí lớn, giỏi dùng binh, được Tôn Sách giao trọng trách lo việc quân sự. Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa, La Quán Trung đã tô vẽ Gia Cát Lượng với tài ứng đối hơn người tại Giang Đông, ép toàn thể văn sĩ lỗi lạc phải im tiếng, nhưng trên thực tế, vai trò của Chu Du trong giai đoạn này vô cùng quan trọng.
Gia Cát Lượng, sau khi gặp Tôn Quyền đã phân tích thực lực quân Tào, nhấn mạnh khả năng quân Tào rất mạnh, nhưng cũng chỉ ra những điểm yếu như quân số không thực sự lớn như tuyên truyền, quân phương Bắc không quen thủy chiến, và binh sĩ không hợp thủy thổ. Về phía liên quân Tôn Lưu, Lưu Bị tuy thua nhưng vẫn còn lực lượng, cộng thêm quân Giang Đông tinh nhuệ, có thể đánh bại Tào Tháo. Tôn Quyền nghe phân tích rất vừa ý và quyết định chống Tào.
Trong hội nghị quân sự tại Giang Đông, phe chủ hòa do Trương Chiêu đứng đầu đưa ra ý kiến nên hòa đàm với Tào Tháo. Chu Du phản bác lại, chỉ ra rằng Tào Tháo mới là kẻ bất nghĩa, lòng quân Kinh Châu không vững, quân Ngô có địa lợi và sĩ khí cao. Chu Du cũng phân tích những điểm yếu của quân Tào như quân số ảo, quân đội ô hợp, hậu phương bất ổn, quân sĩ mệt mỏi, không quen thủy chiến, lại thêm tâm lý muốn đánh nhanh thắng nhanh. Từ những phân tích đó, Chu Du khẳng định chỉ cần liên quân Tôn Lưu có 5 vạn quân tinh nhuệ, dựa vào địa thế hiểm yếu, chờ thời cơ là có thể đánh bại Tào Tháo.
Qua những phân tích của Chu Du, có thể thấy rõ sự tài giỏi của ông trong việc thu thập tình báo và phân tích tình hình. Ngay cả Gia Cát Lượng, dù đã có mặt tại Kinh Châu một thời gian dài, nhưng cũng không có cái nhìn chi tiết và thấu đáo như Chu Du. Chu Du đích thực là một thiên tài quân sự, chứ không phải là người nhỏ nhen, đố kỵ như La Quán Trung miêu tả. Các tài liệu lịch sử cho thấy Chu Du là người bao dung, khiêm tốn, và có mối quan hệ tốt với Gia Cát Lượng và Lỗ Túc.
Năm đó, Chu Du 34 tuổi, Lỗ Túc 37 tuổi, Gia Cát Lượng mới 28 tuổi. Chu Du và Lỗ Túc có nhiều kinh nghiệm chiến trường và ảnh hưởng chính trị hơn Gia Cát Lượng. Trước trận Xích Bích, Chu Du và Gia Cát Lượng chưa từng có cuộc đọ sức cao thấp nào. Tài năng của Chu Du không hề kém cạnh Gia Cát Lượng. Xích Bích là một vở kịch lớn, mà Chu Du, Gia Cát Lượng, Lỗ Túc, Tào Tháo, Lưu Bị hay Tôn Quyền đều là những minh tinh xuất chúng.
Đời sau có nhiều ý kiến khác nhau về vai trò của từng người trong trận Xích Bích. Người thì ca ngợi Tôn Quyền, Chu Du, người thì tôn vinh Gia Cát Lượng, Lưu Bị. Mỗi người đều có lý lẽ riêng. Trận Xích Bích là một tượng đài văn hóa lớn trong lịch sử Trung Quốc, với những diễn biến phức tạp và vai trò của các nhân vật lịch sử đầy thú vị.