Sau thất bại nặng nề ở Xích Bích, Tào Tháo suy yếu nghiêm trọng. Vùng Giang Nam tuột khỏi tầm kiểm soát, trong khi Kinh Châu bị Tôn Quyền và Lưu Bị xâu xé. Tào Tháo chỉ có thể củng cố các vùng đang chiếm đóng, chưa thể động binh. Một mối lo khác nổi lên từ phía Tây, đó là Mã Siêu, người đã khiến Tào Tháo phải trải qua một phen khốn đốn tại Đồng Quan. Đây là một trong những chiến dịch kinh điển của Tào Tháo, nơi ông từng phải cắt râu vứt áo bỏ chạy khi đối đầu với một Mã Siêu quá mạnh mẽ. Vậy trận đại chiến này diễn ra như thế nào?
Bối Cảnh Khai Chiến
Sau trận Xích Bích, thế chân vạc dần hình thành. Tôn Quyền hùng cứ Giang Đông, Lưu Bị nhờ Gia Cát Lượng mà chiếm được Kinh Châu. Tào Tháo trở về Hứa Đô, binh mã và quốc lực hao tổn. Địa vị chính trị của Tôn Quyền và Lưu Bị ngày càng vững chắc. Tào Tháo quyết định củng cố hậu phương, chiếm cứ Quan Trung, chờ cơ hội tiêu diệt hai mối họa này.
Tào Tháo luôn quan tâm đến Tây Lương, nơi có lực lượng kỵ binh thiện chiến. Trước khi Nam chinh, ông đã dùng mưu chia rẽ Mã Đằng và Hàn Toại. Tào Tháo triệu Mã Đằng về Hứa Xương phong tước Thái Úy, trong khi Hàn Toại không được gì. Mã Siêu, con trai Mã Đằng, không tuân lệnh, ở lại Tây Lương nắm giữ binh quyền. Tào Tháo phong Mã Siêu làm Thiên tướng quân, cho phép ông ta kế thừa binh quyền của cha. Mã Siêu củng cố lực lượng, trở thành một thế lực quân phiệt mạnh nhất Tây Lương.
Năm 211, Tào Tháo quyết định hành động, mượn cớ đánh Trương Lỗ ở Hán Trung, sai Chung Do và Hạ Hầu Uyên mượn đường qua Quan Trung, gây sức ép lên Mã Siêu và Hàn Toại. Điều này khiến các tướng lĩnh Tây Lương lo ngại, nghi ngờ Tào Tháo có ý định “mượn đường diệt Quắc”. Mã Siêu và Hàn Toại quyết định liên minh chống Tào.
Diễn Biến Trận Đồng Quan
Liên minh Quan Trung do Mã Siêu và Hàn Toại thống lĩnh với hơn 10 vạn quân tấn công Đồng Quan, một cửa ải do chính Tào Tháo xây dựng để ngăn chặn quân Tây Lương. Tào Tháo lập tức kéo quân về Đồng Quan, giao cho Tào Nhân trấn thủ. Tào Tháo dùng kế nghi binh, chủ động tấn công Đồng Quan để dụ liên quân Quan Trung tập trung về một mối, sau đó bất ngờ chuyển sang tác chiến bên sườn. Mã Siêu buộc phải lui về giữ Vị Khẩu trên bờ nam sông Vị Thủy.
Tào Tháo phái Từ Hoảng và Chu Linh vượt sông đánh úp, Tào Hồng chuẩn bị thuyền bè. Tào Tháo đích thân dẫn quân bí mật vượt sông. Kỵ binh Tây Lương thiện chiến khiến quân Tào bất ngờ, Tào Tháo phải cắt râu vứt áo để chạy trốn. May mắn, phục binh của Tào Tháo đánh lui được Mã Siêu. Quân Tào tạm thời thắng trận đầu nhưng thiệt hại không nhỏ.
Tào Tháo chủ trương cố thủ, không giao tranh. Quân Tây Lương khiêu khích nhưng Tào Tháo vẫn không ra. Mã Siêu liên tục điều viện binh từ các bộ lạc người Khương đến, Tào Tháo lại tỏ ra vui mừng, vì nhận thấy sự thiếu thống nhất trong nội bộ quân địch. Ông mở tiệc ăn mừng trong trại, khiến tướng sĩ khó hiểu.
Mã Siêu và Hàn Toại biết được âm mưu vượt sông đánh úp của Tào Tháo qua thám báo. Họ quyết định cho quân Tào vượt sông, rồi đánh úp khi quân Tào ở giữa sông. Tuy nhiên, do sự không đoàn kết của tướng lĩnh Tây Lương, quân Tào đã vượt sông thành công.
Mã Siêu sau đó dẫn quân đánh úp doanh trại Tào Tháo, khiến quân Tào hoảng loạn, tranh nhau chạy xuống thuyền. Hứa Chử cõng Tào Tháo xuống thuyền, vừa che chắn vừa chèo thuyền vượt sông, giúp Tào Tháo thoát chết trong gang tấc.
Giai Đoạn Giằng Co và Phản Công
Sau khi củng cố lực lượng, quân Tào vượt sông an toàn. Cuộc chiến chuyển sang giai đoạn giằng co. Tào Tháo cho ghép thuyền thành cầu nổi, lập đồn trại, tạo thành hệ thống phòng thủ liên hợp. Mã Siêu cho quân đốt phá nhưng không thành công. Mưu sĩ hiến kế cho Tào Tháo xây thành bằng cát tưới nước, chỉ một đêm thành lũy đã hoàn thành, khiến mọi nỗ lực tấn công của Mã Siêu thất bại.
Tào Tháo nhận thấy không thể dùng sức đánh bại Mã Siêu, bèn dùng mưu kế. Ông cho quân chiếm Bồ Bản, tạo thế gọng kìm. Giả Hủ hiến kế ly gián Mã Siêu và Hàn Toại. Tào Tháo gửi thư cho Mã Siêu, giao hẹn sẽ rút quân, trả lại đất phía tây Hoàng Hà. Ông ta cũng thường xuyên bắt chuyện với Hàn Toại, khiến Mã Siêu nghi ngờ.
Nội bộ liên quân Quan Trung bắt đầu nghi ngờ lẫn nhau. Tào Tháo ra quân giao chiến, dùng khinh binh nhử địch rồi dùng quân tinh nhuệ đánh kẹp. Liên quân Quan Trung tan vỡ, Mã Siêu và Hàn Toại phải chạy trốn. Mã Siêu về sau hàng Lưu Bị, trở thành một trong Ngũ Hổ Thượng Tướng. Tào Tháo để Hạ Hầu Uyên trấn thủ, vùng Quan Tây về cơ bản đã được bình định.
Kết luận
Trận Đồng Quan là một chiến dịch đầy cam go của Tào Tháo. Ông đã phải đối mặt với một đối thủ mạnh mẽ là Mã Siêu và suýt mất mạng. Tuy nhiên, bằng tài năng quân sự và mưu lược của mình, Tào Tháo đã lật ngược tình thế, đánh bại liên quân Quan Trung và củng cố được địa bàn chiến lược này. Trận chiến này cũng cho thấy sự chia rẽ nội bộ có thể dẫn đến thất bại, dù có lực lượng mạnh mẽ đến đâu.
Tài liệu tham khảo
- La Quán Trung. Tam Quốc Diễn Nghĩa.
- Trần Thọ. Tam Quốc Chí.
- Các bài nghiên cứu lịch sử về giai đoạn Tam Quốc.