Từ thuở sơ khai, Trái Đất đã hứng chịu vô số vụ va chạm thiên thạch, gây ra những biến đổi khí hậu nghiêm trọng, thậm chí hủy diệt toàn bộ sinh quyển. Các vụ va chạm này, như sự kiện xóa sổ khủng long, đã in dấu sâu đậm lên lịch sử hành tinh. Hiện nay, các nhà khoa học đã xác định được gần 180 hố thiên thạch trên khắp thế giới, trong đó có những hố khổng lồ đến mức khó tin. Bài viết này sẽ giới thiệu 10 hố thiên thạch lớn nhất từng được ghi nhận trên Trái Đất.
1. Hồ Clearwater (Canada)
Nằm ở Quebec, Canada, gần bờ vịnh Hudson, hồ Clearwater thực chất là một cặp hố thiên thạch đôi. Hố phía đông có đường kính 26 km, trong khi hố phía tây rộng 36 km. Trước đây, người ta cho rằng cả hai hố được hình thành cách đây 290 triệu năm, cùng một thời điểm. Giả thuyết hố đôi này, được đề xuất lần đầu bởi Michael R. Dence và các cộng sự năm 1965, cho rằng hai thiên thạch va chạm có thể đã liên kết với nhau bằng lực hấp dẫn như một cặp tiểu hành tinh nhị phân. Cả hai hố đều có cấu trúc phức tạp với đỉnh trung tâm đặc trưng, hình thành do sự sụp đổ và phục hồi của đáy hố sau va chạm.
Lớp nước và trầm tích của hồ che phủ đỉnh trung tâm của Clearwater phía đông, nhưng các khảo sát độ sâu và khoan lõi đã xác nhận sự tồn tại của đỉnh này.
2. Hố Chicxulub (Mexico)
Hố Chicxulub ẩn mình dưới bán đảo Yucatan, Mexico, là một trong những cấu trúc va chạm lớn nhất được biết đến trên Trái Đất, với đường kính hơn 180 km. Hố được tạo ra bởi một thiên thạch có đường kính ít nhất 10 km, được nhà vật lý Glen Penfield phát hiện vào cuối những năm 1970 trong quá trình tìm kiếm dầu khí. Các nghiên cứu xác định cấu trúc này hình thành vào cuối kỷ Phấn trắng, khoảng 65 triệu năm trước, và được cho là nguyên nhân chính gây ra sự tuyệt chủng của loài khủng long.
Mặc dù có những tranh cãi về việc liệu vụ va chạm Chicxulub có phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến sự tuyệt chủng của khủng long hay không, bằng chứng gần đây cho thấy thiên thạch này có thể là một phần của một tiểu hành tinh lớn hơn, bị vỡ ra trong một vụ va chạm ngoài không gian cách đây hơn 160 triệu năm.
3. Hố Barringer (Arizona, Mỹ)
Hố Barringer, hay còn gọi là Hố Thiên Thạch, nằm ở phía bắc bang Arizona, Mỹ, sâu khoảng 170m và đường kính khoảng 1.6km. Hố này được hình thành khoảng 50.000 năm trước, trong kỷ địa chất Pleistocene, khi một thiên thạch đường kính khoảng 50m va chạm với tốc độ 12.8 km/giây. Các nhà khoa học ước tính, khoảng một nửa thiên thạch đã bị bốc hơi trong quá trình rơi xuống. Năng lượng của vụ va chạm ước tính khoảng 10 megaton, tương đương 10 triệu tấn thuốc nổ TNT.
Do quá trình xói mòn tự nhiên, các cạnh hố đã bị mất từ 15 đến 20m chiều cao, lòng hố cũng được bồi thêm khoảng 30m trầm tích từ hồ và đất phù sa. Tuổi đời tương đối trẻ của hố Barringer, kết hợp với khí hậu Arizona, giúp hố này được bảo tồn gần như nguyên vẹn kể từ khi hình thành.
4. Hố Aorounga (Chad, Châu Phi)
Hố Aorounga ở Chad, Châu Phi, có diện tích khoảng 12.6 km². Với tuổi đời khoảng 345 triệu năm, dựa trên tuổi của đá trầm tích bị biến dạng do va chạm, các nhà khoa học cho rằng thiên thạch gây ra hố này có thể đường kính lên tới 2 km. Hố có hai vòng tròn đồng tâm, vòng ngoài đường kính 11 km và vòng trong 7 km, cao hơn khoảng 100 m so với mặt bằng xung quanh. Một gò đất trung tâm, dài 1.5 km, nằm ở vị trí trung tâm trong khu vực trũng.
5. Hồ Bosumtwi (Ghana)
Hồ Bosumtwi là một hồ nước tự nhiên được hình thành do tác động của thiên thạch. Hồ có đường kính khoảng 8 km và ước tính khoảng 1.07 triệu năm tuổi. Hồ nằm ở phía đông nam thành phố Kumasi, thành phố lớn thứ hai của Ghana. Do bị xói mòn một phần và nằm trong rừng nhiệt đới rậm rạp, việc nghiên cứu và xác nhận nguồn gốc thiên thạch của hồ gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, các đặc điểm va chạm như nón vỡ chủ yếu bị cây cối che phủ hoặc bị hồ bao phủ. Các nghiên cứu gần đây đã khoan lấy mẫu từ trung tâm hố bên dưới lòng hồ, cung cấp nhiều tài liệu nghiên cứu khoa học.
6. Hố Gosses Bluff (Australia)
Nằm phía tây Alice Spring, Australia, hố Gosses Bluff là dấu vết va chạm của một thiên thạch đường kính 5 km, rơi xuống Trái Đất 142 triệu năm trước. Vành hố ban đầu được ước tính có đường kính khoảng 22 km và cao 180m, nhưng đã bị xói mòn.
7. Hồ Mistastin (Canada)
Hồ Mistastin ở Canada, với diện tích khoảng 16 km², là tàn tích của một vụ va chạm thiên thạch. Đường kính ban đầu của hố được ước tính là 28 km. Hố Mistastin được tạo ra cách đây 36 triệu năm do tác động của một tiểu hành tinh lớn. Sự hiện diện của zirconia khối xung quanh vành hố cho thấy nhiệt độ tại thời điểm va chạm lên tới hơn 2370 độ C, khoảng 43% nhiệt độ bề mặt Mặt Trời, và là nhiệt độ vỏ Trái Đất cao nhất từng được biết đến. Vụ va chạm này đã gây ra những thay đổi toàn cầu trong nhiều thập kỷ sau đó. Đảo trung tâm hình vòng cung của hồ được cho là phần nhô lên trung tâm của cấu trúc hố phức tạp. Các đặc điểm biến chất do va chạm như biến dạng phẳng, thủy tinh lưỡng tính, đá nóng chảy, và nón vỡ được tìm thấy trong các loại đá trên đảo.
8. Hồ Kara-kul (Tajikistan)
Hồ Kara-kul, một hồ nước có đường kính khoảng 25 km ở Tajikistan, được hình thành do tác động của thiên thạch. Hồ Kara-kul là một hồ nước lợ, sâu và kín, nằm ở độ cao 3.900m so với mực nước biển. Một bán đảo nhô ra từ bờ nam của hồ và một đảo nhỏ ở phía bắc chia hồ Kara-kul thành hai lưu vực: một lưu vực nông hơn ở phía đông (13-19m) và một lưu vực sâu hơn ở phía tây (221-230m). Đảo trong hồ dài 8km, rộng 4km và nằm cách bờ khoảng 1km. Màu nước trong hồ thay đổi từ xanh lục sang xanh lam, đặc biệt là có màu xanh nhạt vào mùa hè. Vẻ đẹp ảo diệu của cảnh quan và sự phản chiếu cảnh vật xuống mặt hồ biến nơi đây thành một điểm du lịch hấp dẫn. Hồ được cho là hình thành do một tiểu hành tinh đường kính 5.2 km rơi xuống Trái Đất khoảng 25 triệu năm trước, khiến nước từ các ngọn núi xung quanh tràn vào lưu vực, tạo thành hồ Kara-kul.
9. Hố Manicouagan (Canada)
Hố Manicouagan, nằm ở khu vực khắc nghiệt của vành đai Canada, phía bắc thành phố Baie Comeau. Hồ bao quanh trung tâm nhô lên của hố có đường kính khoảng 65 km. Hố này được hình thành gần 212 triệu năm trước khi một thiên thạch lớn va vào Trái Đất. Hố đã bị xói mòn bởi nhiều quá trình và sự rút lui của các sông băng.
10. Hố Vredefort (Nam Phi)
Hố Vredefort là hố thiên thạch được xác nhận lớn nhất trên Trái Đất, với đường kính ban đầu ước tính khoảng 300 km. Nó nằm ở tỉnh Free State, Nam Phi, và được đặt tên theo thị trấn Vredefort gần trung tâm hố. Mặc dù hố đã bị xói mòn từ lâu, các cấu trúc địa chất còn lại ở trung tâm, được gọi là Vredefort Dome, vẫn khá rõ ràng. Năm 2005, Vredefort Arch đã được thêm vào danh sách Di sản Thế giới của UNESCO do giá trị địa chất của nó. Tiểu hành tinh va chạm với Trái Đất tại Vredefort được cho là một trong những tiểu hành tinh lớn nhất được biết đến, có đường kính từ 5 đến 10 km, thậm chí có thể lớn hơn. Tuổi của hố ước tính hơn 2 tỷ năm, thuộc kỷ Paleozoic. Đây là hố cổ thứ hai được biết đến trên Trái Đất, trẻ hơn gần 300 triệu năm so với hố Suavjärvi ở Nga.
Kết luận
Những hố thiên thạch trên là bằng chứng cho thấy Trái Đất không hề miễn nhiễm với các tác động từ vũ trụ. Việc nghiên cứu các hố thiên thạch không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử của Trái Đất mà còn cảnh báo về những mối nguy tiềm ẩn từ không gian. Các vụ va chạm thiên thạch đã và sẽ tiếp tục là một phần trong lịch sử hình thành và phát triển của hành tinh chúng ta.