Chào mừng bạn đến với chuyên mục “Những Lời Dạy Cổ Xưa” trên dinhbaochau.com, nơi chúng tôi khám phá và giải thích những triết lý sâu sắc từ quá khứ, đặc biệt là từ các kinh điển Phật Giáo và Thiên Chúa Giáo. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về những bài học quý báu trong cuốn “Thuật Xử Thế Của Người Xưa” của học giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần, một tác phẩm không chỉ mang giá trị văn hóa mà còn là kim chỉ nam cho hành vi ứng xử của con người trong xã hội hiện đại.
Lời mở đầu
Trong xã hội ngày nay, khi mà các mối quan hệ giữa người với người ngày càng trở nên đa dạng và phức tạp, việc tìm kiếm những nguyên tắc ứng xử đúng đắn trở nên vô cùng quan trọng. Cuốn sách “Thuật Xử Thế Của Người Xưa” của tác giả Thu Giang Nguyễn Duy Cần, một trong những tác phẩm để đời của ông, là một nguồn tài liệu vô giá, giúp chúng ta nhìn lại những điều hay và dở trong cách hành xử của người xưa. Dù mang hơi hướng cổ điển, cách tác giả phân tích và giải thích vấn đề lại vô cùng sâu sắc và mang tính thời đại. Những bài học đối nhân xử thế được đề cập trong cuốn sách không hề lỗi thời mà luôn là những giá trị bền vững trong sự phát triển của xã hội và đời sống con người.
Lòng tự ái và sự khôn ngoan
Một trong những bài học đầu tiên mà tác giả đề cập đến là lòng tự ái, một yếu tố có thể chi phối hành vi và quyết định của con người. Người xưa có câu “Giữa chốn ba quân có thể đoạt được soái ấn, nhưng không thể đoạt được cái trí của kẻ thất phu”. Câu nói này cho thấy rằng, dù quyền lực và sức mạnh có lớn đến đâu, chúng ta cũng không thể bắt ép người khác thay đổi suy nghĩ hay quan điểm của mình. Cái “tôi” luôn là trung tâm của vũ trụ, và vì quá nâng niu chiều chuộng nó, mà ta thường vướng vào những vụng về, ân hận và đau khổ.
Tác giả cũng nhắc đến câu nói của Pascal: “Cái tôi rất đáng ghét, nó chẳng nhận dễ yêu mà thôi”. Thực vậy, chúng ta thường quá coi trọng ý kiến của mình và không chịu lắng nghe người khác. Từ đó dẫn đến những xung đột không đáng có. Tác giả chia sẻ kinh nghiệm bản thân khi còn trẻ, luôn hiếu thắng và không chịu nhường nhịn ai. Ông cũng nhận ra rằng, khi những lời nói của mình không được người khác để ý đến, cảm giác buồn bực và khó chịu là không thể tránh khỏi. Điều này không khác gì tâm sự của Khuất Nguyên khi bị bỏ rơi.
Bài học từ mục sư và sự khôn ngoan trong đối nhân xử thế
Tác giả kể một câu chuyện về một vị mục sư đã đối xử rất khôn ngoan với con trai của mình. Vị mục sư cho con trai có quyền tin rằng mình thông minh hơn cha trong độ tuổi từ 15 đến 20. Đến năm 20 đến 25 tuổi, con trai vẫn có quyền tin rằng mình thông minh bằng cha. Tuy nhiên, từ 25 tuổi trở đi, vị mục sư bắt buộc con phải nhìn nhận sự thông minh của cha hơn mình một cách tuyệt đối. Đây là một cách ứng xử vô cùng khôn ngoan, giúp con trai ông trưởng thành hơn mà không bị tổn thương lòng tự ái. Tác giả nhận ra rằng, người cha này đã hiểu tâm lý thanh niên một cách sâu sắc.
Từ câu chuyện này, tác giả rút ra một bài học quan trọng: Đừng công kích, đừng biếm nhẽ, đừng mạt sát ai. Nếu muốn người khác nghe theo mình, trước hết phải tạo thiện cảm với họ. Thiện cảm chính là chìa khóa thành công. Nếu ngay từ đầu đã gây ác cảm, con đường đi đến thành công sẽ trở nên vô cùng khó khăn. Bên cạnh đó, khi bàn bạc, cần phải tôn trọng trình độ của người khác, dù họ có ngu si đến đâu, họ cũng có cái lý của họ. Phải biết lựa lời mà nói cho phù hợp với trình độ của từng người.
Cái “phải” và sự tương đối
Tác giả dẫn lời Trang Tử: “Tôi đồng ý với ta cho ta là phải, không đồng ý với ta cho ta là quấy. Đã cho ta bị bắt cùng anh, anh được ta không được, vậy anh đã hẳn là phải mà ta đã hẳn là quấy”. Câu nói này cho thấy rằng, cái “phải” và cái “quấy” chỉ là những khái niệm tương đối, tùy thuộc vào quan điểm và góc nhìn của mỗi người. Chúng ta không thể bắt buộc người khác phải có cùng quan điểm với mình.
Tác giả cũng nhận ra rằng, cái “phải quấy” của thiên hạ chẳng qua chỉ là sự thuận nghịch với những ý tưởng có sẵn của mình. Nếu có sự đồng cảm, thì việc mình làm hay việc mình nói đều trở thành đúng. Do đó, chúng ta không nên bực tức hay bức bình khi người khác không hiểu theo mình. Có thể là do mình chưa biết cách làm cho họ hiểu, cũng giống như người thầy dạy học trò, nếu học trò không hiểu thì không nên vội trách họ ngu dốt mà phải tự trách mình chưa biết cách truyền đạt.
Bài học từ câu chuyện về con voi và con kỳ nhông
Để làm rõ hơn về tính tương đối của sự vật, tác giả kể hai câu chuyện ngụ ngôn. Thứ nhất là câu chuyện về những người mù sờ voi, mỗi người chỉ sờ được một bộ phận của con voi và đều cho rằng con voi giống như những gì họ cảm nhận được. Câu chuyện thứ hai là về một con kỳ nhông, nó thay đổi màu sắc liên tục, và mỗi người chỉ thấy được một màu khác nhau. Từ hai câu chuyện này, tác giả muốn nhắn nhủ rằng, chúng ta không thể hiểu được hết mọi khía cạnh của sự vật. Chúng ta chỉ biết được một phần nhỏ bé của sự thật, nên không nên vội vàng phán xét và áp đặt quan điểm của mình cho người khác.
Cuộc đời là một sự thay đổi liên tục, cái mà ta cho là phải hôm nay có thể trở thành quấy vào ngày mai. Cái lợi hôm nay cũng có thể là cái hại của ngày mai. Chính vì vậy, chúng ta không nên quá chấp vào những gì mình thấy và biết mà phải luôn mở lòng và chấp nhận những điều khác biệt.
Kết luận
“Thuật Xử Thế Của Người Xưa” không chỉ là một cuốn sách về những bài học đối nhân xử thế mà còn là một tác phẩm triết lý sâu sắc về con người và cuộc sống. Những bài học về lòng tự ái, sự khôn ngoan trong giao tiếp và tính tương đối của sự vật vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Mong rằng qua bài viết này, độc giả sẽ có thêm những kiến thức và kinh nghiệm để ứng xử tốt hơn trong cuộc sống. Hãy tiếp tục theo dõi dinhbaochau.com để khám phá thêm nhiều bài học giá trị khác.
Tài liệu tham khảo
- Thu Giang Nguyễn Duy Cần. (1960). Thuật xử thế của người xưa. Nhà xuất bản Trẻ.