Chào mừng quý vị đến với chuyên mục “Những lời dạy cổ xưa” trên dinhbaochau.com, nơi chúng ta cùng nhau khám phá và chiêm nghiệm những giá trị tâm linh sâu sắc từ các kinh điển Phật giáo và Thiên Chúa giáo. Hôm nay, chúng ta sẽ đi sâu vào một chủ đề quan trọng trong hành trình tu tập, đó là “Thanh Tịnh Tâm Trí và Rèn Luyện Tỉnh Giác”, được trích giảng từ cuốn sách “Vô Ngã Vô Ưu” của Ni sư Ayya Khema, một tác phẩm kinh điển về Thiền quán. Đây là một hành trình nội tâm, hướng đến sự an lạc và giải thoát khỏi những khổ đau của cuộc đời.
Thanh Tịnh và Tỉnh Giác: Hai Yếu Tố Cốt Lõi của Thiền Định
Trong phần này, Ni sư Ayya Khema đưa chúng ta đến với quá trình thanh lọc tâm trí và rèn luyện sự tỉnh giác, một trạng thái mà ở đó, con người không còn bị chi phối bởi cảm xúc và những phản ứng tự động. Có rất nhiều phương pháp thực hành thiền định, nhưng tất cả đều hướng đến hai mục tiêu chính: thanh tịnh và tỉnh giác. Thanh tịnh là sự lắng đọng, khi tâm không còn bị xao động bởi những suy nghĩ miên man, còn tỉnh giác là khả năng nhận biết rõ ràng những gì đang diễn ra trong hiện tại, không phán xét hay đánh giá. Hai yếu tố này luôn đi đôi với nhau, giống như phương hướng và mục tiêu, con đường và đích đến.
Phần đông chúng ta đều mong muốn có được sự an lạc và bình yên. Trong thiền định, khi ta thoáng bắt được cảm giác an lạc, ta cảm thấy vô cùng hạnh phúc. Tuy nhiên, thanh tịnh không phải là mục đích cuối cùng của thiền định, mà chỉ là phương tiện để đạt đến cứu cánh, đó là sự tỉnh giác nội tâm. Vấn đề của chúng ta là thường bị cuốn theo những cảm giác dễ chịu và né tránh những điều khó chịu, coi đó là mục đích của cuộc đời. Nhưng cuộc sống không thể chỉ có những điều dễ chịu, và mục đích cao cả hơn là giải thoát khỏi những khổ đau.
Vậy làm thế nào để đạt được sự thanh tịnh và tỉnh giác? Bằng cách chú tâm vào hơi thở, dần dần tâm trí sẽ trở nên lắng đọng, và ta sẽ cảm thấy thư thái, dễ chịu. Tâm trí vốn dĩ luôn chuyển động, không bao giờ có thể hoàn toàn thư thái, nhưng thông qua thực hành, ta có thể tìm thấy những giây phút thanh tịnh. Điều này không hề dễ dàng, nhưng với sự kiên trì, nhẫn nại, và một chút duyên lành, chúng ta đều có thể làm được. Quan trọng là phải có ý chí, sự quyết tâm, tự nhủ sẽ luôn chú tâm vào hơi thở và quay trở lại khi bị lơ là.
Khi cảm giác thanh tịnh, thư thái xuất hiện, chúng ta cần nhận ra tính vô thường của nó, thay vì bám víu vào nó. Chúng ta phải đi ngược lại với dòng chảy của bản năng, không tìm kiếm những sự dễ dãi, thoải mái, mà chấp nhận những gì đang xảy ra. Cảm giác thoải mái, tự tại mà ta cảm nhận được cũng sẽ qua đi, và ta cần sử dụng nó cho một mục đích cao cả hơn là sự thoải mái của riêng mình. Giáo lý của Đức Phật hướng chúng ta đến vô ngã, giải thoát khỏi khổ đau, và điều đó chỉ có thể đạt được khi ta không còn cái tôi để đón nhận những khổ đau.
Vọng Tưởng: Ông Thầy Dạy Ta Về Sự Vô Thường
Khi ngồi thiền, chúng ta sẽ phải đối mặt với những vọng tưởng, những suy nghĩ miên man không ngừng. Tuy nhiên, đừng xem chúng là kẻ phá rối, mà hãy xem chúng như những người thầy, giúp ta nhận ra sự lăng xăng, không nương tựa của tâm. Tâm trí có thể thu thập kiến thức, hồi tưởng, hiểu khái niệm, nhưng nó luôn thay đổi và không làm theo những gì ta muốn. Chúng ta không nên tin vào tất cả mọi tư tưởng, vì chúng đến không mời mà đi, và chúng không có ích lợi gì khi ta đang ngồi thiền.
Trong lúc ngồi thiền, chúng ta có cơ hội quan sát tâm, quan sát những tư tưởng đi qua trong đầu, và luyện tập không để bị chúng lôi kéo. Chúng ta không nắm giữ không khí, nhưng không khí vẫn luôn có mặt. Tương tự, tư tưởng cũng vậy, chúng đến đi tự nhiên trong tâm trí. Nếu chúng ta có thể gạt bỏ những suy nghĩ không cần thiết, đó là điều tốt nhất. Tâm luôn muốn được tiêu khiển, cần được bận rộn, nó không chịu ngồi yên. Đó là một điều thú vị để khám phá về chính mình.
Vọng tưởng là vô thường, chúng đến rồi đi. Nếu chú tâm, ta sẽ nhận biết khi nào chúng đến, và dễ dàng nhận biết khi nào chúng đi. Ta không thể giữ chúng lại, cũng không thể làm chủ chúng. Vậy tại sao ta lại muốn làm chủ chúng, muốn nghĩ chúng là ta? Tại sao không nghĩ chúng chỉ là những hiện tượng tự nhiên? Tương tự, thân này cũng vậy, nó cũng chỉ là một hiện tượng tự nhiên, phát sinh rồi tan biến.
Đau Khổ và Sự Thật Về Vô Ngã
Trong thiền định, chúng ta có thể nhận ra đau khổ, hay sự không vừa lòng, không thỏa mãn. Dukkha không chỉ là sự khổ đau, mà còn là tất cả những điều không như ý, bao gồm cả những việc vừa ý, vì chúng cũng sẽ qua đi. Chúng ta cần phải nhận biết tính vô thường, không như ý, và vô ngã, bằng chính kinh nghiệm bản thân, chứ không chỉ là những lời hoa mỹ.
Chúng ta thường xuyên trải nghiệm những điều này, nhưng lại không nhận ra chúng. Chúng ta đang chết từng giây phút, nhưng không để ý. Cần phải có chính niệm để nhận biết chúng, và chính niệm có thể đạt được thông qua thiền định. Chúng ta không thể chỉ mơ mộng, ước mơ, mà cần phải hành động để thấu đạt nguyên nhân của những đau khổ. Đức Phật đã nói tất cả chúng sinh đều bệnh và Pháp là thuốc chữa.
Khi cảm giác khó chịu dấy lên, chúng ta thường cằn nhằn, phản đối, nhưng đó là do tâm thức lên tiếng. Hãy sử dụng những cảm thọ này như một cách để tỉnh giác. Cảm thọ là nền tảng của cuộc sống, nhưng cách chúng ta phản ứng với chúng mới là điều quan trọng. Một vị A-la-hán cũng có cảm thọ, nhưng họ không phản ứng bằng hành động.
Con Đường Giải Thoát Khỏi Vòng Luân Hồi
Hầu hết chúng ta bỏ cả cuộc đời để tìm kiếm, nắm giữ những cảm thọ dễ chịu, và xua đuổi, trốn tránh những cảm thọ khó chịu. Đó là một cuộc chiến vô vọng, vì không ai có thể nắm giữ mãi những điều dễ chịu, và cũng không ai có thể trốn tránh mãi những điều khó chịu. Khi ta già đi, những cảm thọ khó chịu sẽ tăng lên. Đó là quy luật tự nhiên.
Tuy nhiên, nếu ta quyết tâm ngồi yên, quan sát những cảm thọ khó chịu dấy lên, ta sẽ hiểu rõ về chính mình hơn. Chúng ta phản ứng với khổ thọ bằng cách trốn tránh, xa lánh, thay vì nhận biết chúng và chấp nhận rằng chúng đến rồi đi. Phản ứng của chúng ta là lý do khiến ta luẩn quẩn trong vòng luân hồi sinh tử. Chỉ có một cách để thoát khỏi vòng luân hồi này, đó là ngừng lại, quan sát cảm thọ, và không phản ứng bằng hành động.
Khi ngồi thiền, nếu ta làm được điều này, ta cũng có thể làm được trong đời sống hằng ngày. Trong cuộc sống, chúng ta không thể tránh khỏi những đau khổ, những điều trái ý. Đức Phật cũng vậy, nhưng Ngài chỉ cảm nhận mà không phản ứng. Khi cảm giác khó chịu dấy lên, đừng trách móc, hãy quan sát và nhận biết. Chúng đến rồi đi, không có ai hay việc gì tạo ra chúng cả.
Thực Hành Thiền Định: Chìa Khóa Của Thanh Tịnh và Tỉnh Giác
Những suy nghĩ quen thuộc và phản ứng theo thói quen đã tạo thành những vết lún sâu trong tâm tưởng ta. Thiền định là cơ hội để quan sát phản ứng của tâm đối với những cảm giác khó chịu. Đừng phân tích, hãy chỉ quan sát. Tâm trí rất khôn ngoan và lém lỉnh, nó có thể lý luận để bảo vệ quan điểm của mình, nhưng chúng ta không thể lúc nào cũng đúng. Chúng ta cần thấu rõ tâm và những phản ứng của nó thông qua thiền định.
Tất cả những phương pháp nhằm giúp ta đạt được sự tỉnh giác cần được áp dụng liên tục, không chỉ trong lúc theo dõi hơi thở, mà cả khi tâm phản ứng theo cảm thọ hay vọng tưởng. Mỗi phút tỉnh giác là mỗi phút thanh tịnh. Khi không còn cần phải để ý đến các suy tưởng, ta sẽ dễ buông bỏ chúng hơn. Khi không cần phản ứng theo cảm thọ, ta sẽ dễ buông bỏ các hành động, phản ứng.
Những điều Phật dạy đi ngược lại với bản năng của chúng ta, do đó không dễ chấp nhận. Chỉ có tâm đã được tôi luyện mới có thể thấu hiểu Phật pháp. Muốn thật sự hiểu được Phật pháp, ta phải giữ tâm tĩnh lặng, biết bản chất thực của ngã, là những hiện tượng đến rồi đi. Thanh tịnh là phương tiện, tỉnh giác là mục đích. Khi tâm thanh tịnh, ta sẽ thấy rõ sự thật. Thiền định giúp ta thanh tịnh hóa tâm, và sự thanh tịnh của tâm tùy thuộc vào sự thanh tịnh hóa. Sự thanh tịnh cũng có thể đạt được qua tỉnh giác, qua sự “biết” chính mình.
Việc đặt tên cho ta biết tâm đang nghĩ gì, nhưng khi thực hành thiền định, tất cả tên gọi và tư tưởng đều phải được buông bỏ. Con đường dẫn đến sự thanh tịnh sẽ chấm dứt mọi khổ đau.
Kết Luận
Qua bài giảng này, chúng ta nhận thấy rằng, sự tỉnh giác là nền tảng của sự thanh tịnh nội tâm, giúp giảm bớt căng thẳng và giữ cho tâm hồn luôn bình yên. Hãy thực hành thiền định mỗi ngày để rèn luyện tâm trí và tìm thấy sự an lạc thật sự. Hy vọng rằng, những chia sẻ này sẽ giúp quý vị có thêm động lực trên hành trình tu tập của mình. Cảm ơn quý vị đã lắng nghe. Hãy chia sẻ suy nghĩ của bạn, để lại bình luận và nhấn theo dõi kênh để không bỏ lỡ những nội dung giá trị tiếp theo.