Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý, hai bộ óc chiến lược lỗi lạc của thời Tam Quốc, đã tạo nên những cuộc đối đầu nảy lửa, đi vào lịch sử. Dù Gia Cát Lượng tài ba đến đâu, ông vẫn không thể đánh bại Tư Mã Ý trong các chiến dịch Bắc phạt. Vậy, nguyên nhân sâu xa của thất bại này là gì? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích, làm rõ lý do vì sao Gia Cát Lượng không thể khuất phục được Tư Mã Ý, người được mệnh danh là “nhẫn giả” bậc nhất thời Tam Quốc.
Thế Cục Tam Quốc và Tầm Vóc của Gia Cát Lượng
Sau trận đại chiến Di Lăng, Lục Tốn từng nhận định rằng, trong cả ba nước Ngụy, Thục, Ngô, không ai địch nổi Gia Cát Lượng. Câu nói này, được thốt ra khi Lục Tốn vừa đại phá quân Thục, cho thấy rõ tầm ảnh hưởng và sự kính nể của các tướng lĩnh đối với Gia Cát Lượng. Dù vậy, “xuất sư vị tiệp thân tiên tử”, Gia Cát Lượng vẫn không thể hoàn thành tâm nguyện phục hưng Hán thất. Một phần nguyên nhân đến từ việc Thục Hán mất Kinh Châu, khiến cho việc Bắc phạt chỉ có thể tiến quân theo một đường duy nhất từ Hán Trung. Tuy nhiên, nguyên nhân lớn hơn lại nằm ở sự xuất hiện của một đối thủ quá khó nhằn: Tư Mã Ý.
Tư Mã Ý: Bậc Thầy Phòng Thủ và Kẻ “Nhẫn Giả” Đại Tài
Trong lần Bắc phạt đầu tiên, quân Thục đã giành được thắng lợi lớn, suýt chút nữa đã đánh thẳng đến Trường An. Tuy nhiên, khi Tư Mã Ý được cử làm thống soái, cục diện chiến trường lập tức thay đổi. Tư Mã Ý, với bản lĩnh và tài năng phòng thủ thượng thừa, đã khiến Gia Cát Lượng dù trăm phương ngàn kế cũng không thể giành được lợi thế. Tư Mã Ý hiểu rõ điểm yếu của quân Thục là hậu cần khó khăn, nên đã kiên trì chiến thuật “dĩ dật đãi lao”, lấy tĩnh chế động, không giao chiến trực diện mà chờ thời cơ.
Trong lần Bắc phạt thứ tư, quân Thục đã giành chiến thắng lớn tại Kiếm Các, giết được tướng Ngụy là Trương Cáp. Đến lần Bắc phạt thứ sáu, Gia Cát Lượng đã suýt chút nữa lấy được mạng cha con Tư Mã Ý nhờ hỏa công, nhưng may mắn thay, Tư Mã Ý đã thoát chết và cố thủ ở bờ nam sông Vị Thủy. Tư Mã Ý vẫn kiên trì không ra đánh, biết rõ quân Thục hành quân từ xa, tiếp lương khó khăn, nên quyết định thủ để chờ quân Thục hao tổn binh lực.
Kế Khích Tướng và Sự Nhẫn Nại Phi Thường của Tư Mã Ý
Gia Cát Lượng nhiều lần sai người khiêu chiến, nhưng Tư Mã Ý vẫn không hề nao núng. Không thể lay chuyển được Tư Mã Ý, Khổng Minh dùng đến kế “khích tướng” khi gửi cho Tư Mã Ý một bộ y phục đàn bà, kèm theo thư chửi mắng thậm tệ. Dù trong lòng căm giận, Tư Mã Ý vẫn gượng cười chấp nhận, thậm chí còn mặc thử trước ba quân. Hành động này cho thấy sự nhẫn nại và khả năng kiềm chế cảm xúc phi thường của Tư Mã Ý, một phẩm chất mà không phải ai cũng có được.
Tư Mã Ý hiểu rằng, đây là một cái bẫy, một chiêu trò khích tướng của Gia Cát Lượng. Ông chấp nhận sự sỉ nhục, nhẫn nhịn để không mắc mưu đối phương. Tư Mã Ý đã chứng minh rằng, sự nhẫn nại là một yếu tố quan trọng để thành công, là chìa khóa để đạt được mục tiêu lớn.
Bài Học Từ Sự Nhẫn Nại Của Tư Mã Ý
Sự nhẫn nại của Tư Mã Ý không chỉ được thể hiện qua việc chịu nhục, mà còn qua việc luôn giữ vững sự tỉnh táo, không để cảm xúc chi phối hành động. Tư Mã Ý đã khai thác triệt để những điểm yếu của đối phương, chờ đợi thời cơ để phản công. Tư Mã Ý biết rằng, không nhịn được điều nhỏ sẽ làm hỏng đại sự, và đã kiên trì với chiến lược của mình, bất chấp mọi sự khiêu khích.
Trong cuốn Thượng Thư, Chu Thành Vương từng khuyên: “Tất hữu nhẫn, kỳ nãi hữu tế; hữu dung, đức nãi đại,” ý nói, phải có sự nhẫn nại thì mới có thể thành công, có lòng khoan dung thì đạo đức mới cao thượng. Tư Mã Ý đã thể hiện một cách hoàn hảo tinh thần này. Sự nhẫn nại của ông không chỉ là sự nhượng bộ, mà còn là sự kiên trì, tỉnh táo và khả năng kiểm soát cảm xúc.
Tư Mã Ý: Đối Thủ Xứng Tầm Của Gia Cát Lượng
Tư Mã Ý còn là một người cẩn trọng, khi tiếp sứ giả của Thục, ông không bàn luận về quân sự mà chỉ hỏi han về Gia Cát Lượng. Ông khai thác thông tin, phán đoán tình hình, và biết được rằng Gia Cát Lượng đang lo lắng về vấn đề lương thực. Tư Mã Ý hiểu rõ, sự kiệt sức và thiếu thốn lương thực sẽ là yếu tố then chốt dẫn đến thất bại của quân Thục.
Tháng 8 năm 234, Gia Cát Lượng qua đời tại gò Ngũ Trượng. Quân Thục mất chủ soái, đành phải rút lui. Tư Mã Ý không cần đánh mà vẫn giành chiến thắng. Nếu Tư Mã Ý không kìm nén được cơn giận, xông ra giao chiến, thì có lẽ lịch sử đã rẽ sang một hướng khác. Tư Mã Ý xứng đáng là đối thủ lớn nhất trong cuộc đời của Gia Cát Lượng, bởi ông đã kiên trì với chiến lược phòng thủ, nhẫn nhịn để đạt được mục tiêu cuối cùng.
Kết Luận
Sáu lần xuất quân Bắc phạt, Gia Cát Lượng không thể thắng được Tư Mã Ý không chỉ vì những hạn chế về mặt địa lý, hậu cần mà còn bởi Tư Mã Ý là một đối thủ quá mạnh, không chỉ về tài năng quân sự mà còn về sự nhẫn nại, kiên trì và khả năng kiểm soát cảm xúc. Tư Mã Ý đã chứng minh rằng, sự nhẫn nại, đôi khi, lại là một vũ khí lợi hại hơn bất kỳ binh pháp nào, giúp ông trở thành người chiến thắng cuối cùng. Câu chuyện về cuộc đối đầu giữa Gia Cát Lượng và Tư Mã Ý sẽ mãi là bài học quý giá về chiến lược, sự kiên nhẫn và vai trò của một vị tướng trong lịch sử Tam Quốc.