Vào một buổi chiều hè năm 207, tại một căn nhà tranh ở vùng ngoại ô Tương Dương, hai người đàn ông đang ngồi đối ẩm. Một người trạc tứ tuần, mặt vuông tai lớn, dáng vẻ oai vệ, chính là Lưu Bị, một danh tướng hậu duệ nhà Hán. Người còn lại là Gia Cát Lượng, 27 tuổi, chưa từng lập công danh, nhưng nổi tiếng với tài năng hơn người. Cuộc gặp gỡ định mệnh này, được biết đến với tên gọi Long Trung Đối Sách, đã tạo nên thế chân vạc trong lịch sử Tam Quốc.
Sau khi đánh bại Viên Thiệu ở trận Quan Độ, Tào Tháo được phong làm Thừa tướng, nắm thực quyền triều đình nhà Hán. Trong bối cảnh đó, các thế lực chư hầu còn sót lại bao gồm Lưu Biểu, Tôn Quyền, Lưu Chương, Trương Lỗ, Mã Đằng và Công Tôn Khang. Lưu Bị lúc này là thế lực yếu nhất, không có lãnh thổ riêng. Chính vì vậy, ông khao khát tìm được một chiến lược gia tài giỏi, có thể vạch ra con đường thống nhất thiên hạ. Nhờ sự giới thiệu của Thủy Kính tiên sinh và Từ Nguyên Trực, Lưu Bị đã quyết tâm mời cho bằng được Gia Cát Lượng về phò tá.
Long Trung Đối Sách chính là món quà đầu tiên và quý giá nhất mà Gia Cát Lượng dành cho Lưu Bị. Đây là một chiến lược quân sự vĩ đại, được xem là nền tảng giúp Lưu Bị tạo dựng thế chân vạc với Tào Tháo và Tôn Quyền, hướng tới mục tiêu thống nhất Trung Quốc. Để có được sự đồng lòng của Gia Cát Lượng, Lưu Bị đã ba lần đích thân đến lều tranh mời. Sau hai lần không gặp, Lưu Bị vẫn không nản lòng mà còn chuẩn bị kỹ càng hơn, trai giới ba ngày, và khi đến nơi còn xuống ngựa đi bộ, dẫn theo cả Quan Vũ và Trương Phi để thể hiện thành ý. Sự kiên trì và thành tâm của Lưu Bị đã cảm động Gia Cát Lượng, khiến ông quyết định xuất sơn phò tá.
Gia Cát Lượng đã phân tích tình hình thiên hạ một cách thấu đáo. Tào Tháo nắm thiên thời, có binh hùng tướng mạnh, lại khống chế được thiên tử. Tôn Quyền chiếm địa lợi, có dân chúng ủng hộ, địa thế hiểm yếu. Trong khi đó, Lưu Bị lại yếu thế nhất. Do đó, Long Trung Đối Sách xác định rõ mục tiêu là không đối đầu trực tiếp với Tào Tháo hay thôn tính Tôn Quyền mà chỉ nên làm đồng minh. Theo Gia Cát Lượng, Kinh Châu và Ích Châu là hai vùng đất chiến lược quan trọng cần phải chiếm lấy. Kinh Châu có vị trí giao thông trọng yếu, dễ tiến công và phòng thủ. Ích Châu thì giàu có, hiểm trở, thích hợp để dưỡng sức. Hán Cao Tổ xưa cũng nhờ Ích Châu mà thành nghiệp lớn. Gia Cát Lượng đã phân tích kỹ lưỡng lợi thế của hai châu này và khuyên Lưu Bị chiếm lấy để làm căn cơ.
Kế hoạch của Gia Cát Lượng bao gồm ba bước: thứ nhất, chiếm Kinh Châu và Ích Châu làm cơ sở; thứ hai, ổn định lãnh thổ, xây dựng quân đội; thứ ba, chờ thời cơ để tiêu diệt Tào Tháo và Tôn Quyền, thống nhất Trung Quốc. Chiến lược này không chỉ thể hiện tài năng của Gia Cát Lượng mà còn cho thấy ông là người rất thực tế, không hô hào khẩu hiệu suông mà đưa ra một phương pháp cụ thể để thực hiện lý tưởng phục hưng nhà Hán. Long Trung Đối Sách cũng phản ánh tư tưởng binh pháp Tôn Tử, đó là phá hủy chiến lược của đối phương. Bằng cách liên minh với Tôn Quyền để chống Tào Tháo, Gia Cát Lượng đã tạo ra một ranh giới rõ ràng giữa đồng minh và kẻ thù.
Tuy nhiên, Long Trung Đối Sách cũng vấp phải nhiều ý kiến trái chiều. Một số người cho rằng, việc chiếm Kinh Châu là một sai lầm, vì vùng đất này có liên hệ mật thiết với Dương Châu của Tôn Quyền. Kinh Châu đóng vai trò là “cửa ngõ phía tây” của Tôn Quyền, nên ông sẽ không bao giờ để mất. Việc Lưu Bị vừa liên minh với Tôn Quyền, vừa chiếm Kinh Châu đã tạo ra mâu thuẫn nội tại, dẫn đến việc Quan Vũ sau này bị Tôn Quyền đánh úp, mất Kinh Châu. Hơn nữa, việc Gia Cát Lượng quá tập trung vào việc chống Tào Ngụy, mà không nhận ra sự thay đổi của thời thế cũng là một sai lầm. Tào Ngụy thực tế đã giải quyết nhiều vấn đề về kinh tế và chính trị, được lòng dân hơn, nên việc “phản Tào” đã không còn phù hợp với tình hình thực tế.
Mặc dù vậy, Long Trung Đối Sách vẫn là một chiến lược vĩ đại, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng của Gia Cát Lượng. Kế hoạch này đã giúp Lưu Bị từ một thế lực yếu ớt trở thành một trong ba thế lực lớn mạnh nhất thời Tam Quốc. Dù không thể thống nhất Trung Quốc, Long Trung Đối Sách vẫn có giá trị lịch sử to lớn, cho thấy tầm quan trọng của việc xây dựng chiến lược và tầm nhìn trong lịch sử. Việc liên minh với Tôn Quyền chống Tào Tháo ban đầu, cũng đã tạo điều kiện cho Lưu Bị có thời cơ phát triển. Dù về sau, việc đánh mất Kinh Châu, thất bại ở Di Lăng đã khiến Thục Hán suy yếu nhưng những thành tựu ban đầu của Long Trung Đối Sách là không thể phủ nhận.
Long Trung Đối Sách là một minh chứng cho tài năng và sự sáng suốt của Gia Cát Lượng, đồng thời cũng là bài học về sự cần thiết của việc đánh giá đúng tình hình và đưa ra những quyết định phù hợp.
Tài liệu tham khảo:
- La Quán Trung. Tam Quốc Diễn Nghĩa.
- Trần Thọ. Tam Quốc Chí.
- Các bài nghiên cứu và phân tích lịch sử Tam Quốc.