Kênh “Những lời dạy cổ xưa” xin chào quý vị khán giả! Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một chủ đề vô cùng thú vị, đó là sự giao thoa giữa Phật giáo, khoa học, đặc biệt là vật lý lượng tử, và những hiểu biết sâu sắc về tâm linh. Liệu những lời dạy cổ xưa từ hàng nghìn năm trước có mối liên hệ nào với những khám phá mới nhất của khoa học hiện đại? Chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu để có cái nhìn đa chiều và sâu sắc hơn về thế giới xung quanh và chính bản thân mình.
Vật lý lượng tử, với những lý thuyết của Neils Bohr và Max Planck, đã mở ra một thế giới vi mô đầy bất ngờ, trong khi thuyết tương đối rộng của Albert Einstein lại mô tả vũ trụ bao la với những chiều kích khó nắm bắt. Cả hai lý thuyết này, ra đời vào đầu thế kỷ 20, đã làm đảo lộn những quan niệm vật lý cổ điển, đồng thời đặt ra những câu hỏi mới về bản chất của thực tại. Đáng chú ý, sự phát triển của vật lý lượng tử đã hé lộ những mối liên hệ bất ngờ với các giáo lý của đạo Phật, một tôn giáo đã tồn tại hàng ngàn năm.
Mô hình nguyên tử
Các nhà vật lý hàng đầu từ những năm 1970 như Fritjof Capra đã nhận thấy sự trùng hợp thú vị giữa vật lý lượng tử và những tư tưởng triết học cốt lõi của phương Đông. Điều này cho thấy rằng có thể chúng ta đang tiếp cận một sự thật phổ quát về nguồn gốc và ý nghĩa của vũ trụ. Một trong những phát hiện quan trọng nhất của vật lý lượng tử là sự bất định và tính không cố định của mọi vật chất.
Những thứ tưởng chừng như rắn chắc, như màn hình máy tính, bàn phím, hay thậm chí là cơ thể con người, thực chất được tạo thành từ những hạt nguyên tử và hạ nguyên tử nhỏ bé, luôn chuyển động không ngừng. Điều đáng ngạc nhiên là quỹ đạo của các hạt này gần như không thể dự đoán được. Theo vật lý cổ điển, nếu bạn đẩy một viên bi, nó sẽ di chuyển theo một quỹ đạo nhất định. Nhưng ở cấp độ lượng tử, một hạt có thể di chuyển theo nhiều hướng cùng một lúc, một điều phi logic theo quan niệm thông thường.
Khái niệm “vướng mắc lượng tử” còn cho thấy một sự liên kết kỳ lạ giữa các hạt ở cấp độ lượng tử. Hai hạt electron, dù ở cách xa nhau hàng vạn dặm, vẫn có thể tác động lên nhau ngay lập tức, như thể chúng đang trao đổi thông tin với nhau. Hiện tượng này giống như sự kết nối tâm linh giữa những người yêu nhau, khi một người cảm thấy buồn, người kia cũng cảm thấy tương tự. Ở mức độ lượng tử, mọi thứ dường như đều kết nối với nhau.
Tuy nhiên, khi chúng ta quan sát thế giới ở cấp độ vĩ mô, những đặc tính kỳ lạ này dường như biến mất. Hiện tượng “mất liên kết lượng tử” xảy ra khi các hạt lượng tử tương tác với môi trường bên ngoài. Điều này giải thích tại sao thế giới xung quanh chúng ta có vẻ ổn định và tuân theo các quy luật vật lý thông thường. Tuy nhiên, ở cấp độ càng lớn, độ hỗn loạn càng giảm. Ví dụ, giao thông ở Sài Gòn hỗn loạn hơn quỹ đạo của các hành tinh, và quỹ đạo của các hành tinh lại chậm hơn chuyển động của các ngôi sao quanh lõi thiên hà.
Vòng tuần hoàn của các hành tinh
Sự liên kết giữa các hiện tượng này tương đồng với quan niệm của Phật giáo về “nhân duyên”. Theo Phật giáo, mọi sự vật hiện tượng đều do nhiều nhân duyên kết hợp thành. Không có gì tự mình tồn tại mà không có mối liên hệ với những yếu tố khác. Vật lý hiện đại cũng cho thấy rằng tất cả chúng ta đều là những “hạt bụi sao”, có chung một lịch sử vũ trụ, và tương tác với nhau trong không gian và thời gian.
Cả khoa học và Phật giáo đều đi đến một kết luận chung, đó là có một thực tại sâu xa hơn những gì mà giác quan của chúng ta có thể nhận biết. Khoa học sử dụng toán học và thí nghiệm, trong khi Phật giáo sử dụng trực giác và kinh nghiệm tâm linh để khám phá thực tại này. Cả hai đều hướng đến một mục tiêu chung, đó là hiểu rõ bản chất của vũ trụ và con người.
Vật lý hiện đại cũng chia sẻ với Phật giáo quan điểm về “tính không” của vạn vật. Vật chất được tạo thành từ nguyên tử, mà bên trong nguyên tử lại là không gian trống rỗng với các hạt chuyển động. Các hạt này có hai đặc tính: vừa là hạt, vừa là sóng. Trước khi quan sát, chúng ta chỉ có thể biết xác suất để chúng xuất hiện ở một vị trí nhất định. Khi quan sát, chúng ta thấy chúng có vị trí và tốc độ, nhưng bị giới hạn bởi nguyên lý bất định Heisenberg. Điều này cho thấy, người quan sát cũng ảnh hưởng đến đối tượng được quan sát.
Khoa học hiện nay vẫn còn nhiều điều chưa biết về vũ trụ. Chúng ta chỉ biết khoảng 4% về vũ trụ, còn 96% là những bí ẩn chưa được giải đáp. Các nhà vật lý học đã đưa ra giả thuyết về “năng lượng tối” và “vật chất tối”, những thứ không thể nhìn thấy nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong sự hình thành và tồn tại của vũ trụ. Biên giới giữa vũ trụ vi mô và vĩ mô vẫn còn là một bí ẩn mà các nhà khoa học đang nỗ lực khám phá.
Tất cả vật chất, bao gồm cả cơ thể con người, đều bắt nguồn từ các vì sao. Những hạt bụi tinh cầu từ hàng tỷ năm trước đã tiến hóa để tạo ra sự sống và loài người. Vì vậy, khám phá vũ trụ cũng chính là khám phá bản thân mình. Chúng ta có thể quan sát hàng trăm tỷ thiên hà, mỗi thiên hà chứa hàng trăm tỷ ngôi sao. Điều này cho thấy, có lẽ sự sống không chỉ tồn tại trên Trái Đất mà còn ở nhiều nơi khác trong vũ trụ.
Hình ảnh vũ trụ bao la
Một quan niệm cốt lõi trong Phật giáo là “vô thường”. Mọi sự vật hiện tượng đều thay đổi không ngừng. Khoa học phương Tây trước đây bị ràng buộc bởi quan niệm về tính bất biến của vũ trụ, cho rằng thế giới của các vị thần linh là vĩnh cửu. Tuy nhiên, đến thế kỷ 16, các nhà khoa học mới chấp nhận rằng vũ trụ luôn biến chuyển, các vì sao cũng sinh ra, tàn lụi rồi chết đi. Quan niệm vô thường của Phật giáo cho thấy, ngay cả khi chúng ta nghĩ mình đang đứng yên, thực chất chúng ta đang chuyển động cùng với Trái Đất, Mặt Trời và cả thiên hà.
Giáo sư Trịnh Xuân Thuận nhận xét rằng khoa học chỉ là một cửa sổ để chúng ta nhìn ra thế giới. Để hiểu rõ thực tại, chúng ta cần nhìn qua nhiều cánh cửa khác. Phật giáo phân biệt giữa sự thật tương đối (tục đế) và sự thật tuyệt đối (chân đế). Khoa học đang cố gắng tìm đến sự thật tuyệt đối, nhưng vẫn chưa đạt được. Kinh nghiệm tâm linh có thể giúp chúng ta đạt đến giác ngộ và nhìn thấy sự thật.
Phật giáo và khoa học vũ trụ đã gặp nhau ở nhiều điểm, đặc biệt là quan niệm về tính tương lập, tính không và tính vô thường. Tính tương lập cho thấy rằng hạnh phúc của mỗi người phụ thuộc vào những người khác và vạn vật xung quanh. Từ đó, chúng ta phát khởi lòng từ bi và ý thức bảo vệ môi trường sống. Theo Einstein, tôn giáo của tương lai sẽ là một tôn giáo vũ trụ, dựa trên thực chứng và từ bỏ giáo điều. Phật giáo có thể đáp ứng được những nhu cầu này.
Nghiên cứu khoa học cũng cho thấy rằng, thiền định có thể thay đổi cấu trúc não và giúp chúng ta kiểm soát cảm xúc tốt hơn. Xả bỏ và buông thư có thể giúp chúng ta giảm bớt lo lắng và căng thẳng. Phật giáo cho rằng, ảo tưởng là một phần của cuộc sống. Chúng ta luôn nhìn thấy mọi thứ trong quá khứ vì ánh sáng cần có thời gian để truyền đi. Bộ não của chúng ta cũng diễn giải các tín hiệu và xây dựng lại hình ảnh của những gì chúng ta thấy. Chỉ bằng cách luyện tập tâm thức, chúng ta mới có thể vượt qua ảo tưởng và thấy được bản chất thực của sự vật.
Nguồn gốc của vũ trụ cũng cho thấy sự tương đồng giữa tư tưởng Phật giáo và khoa học. Các định luật vật lý và các hằng số vật lý cho phép sự sống xuất hiện một cách vô cùng chính xác. Giáo lý Phật giáo giải thích điều này bằng khái niệm “duyên khởi” và “dòng ý thức tự điều chỉnh”. Dù thuyết Big Bang có vẻ như mâu thuẫn với quan niệm này, nhưng nó cũng cho thấy sự kỳ dị của điểm khởi đầu, nơi mà các định luật vật lý thông thường không còn hiệu lực.
Tóm lại, khoa học và tâm linh bổ sung cho nhau, không chống đối nhau. Cả hai đều cần thiết cho sự phát triển của con người. Triết lý Phật giáo mang đến cho chúng ta một khuôn khổ tâm linh tự nhiên để dung hòa với những khám phá mới của khoa học. Những lời dạy từ hàng ngàn năm trước vẫn còn nguyên giá trị, có thể giúp chúng ta giải thoát khỏi những ràng buộc và ảo tưởng, tiến tới sự thanh thản, hạnh phúc và bình an.
Cảm ơn quý vị đã theo dõi “Những lời dạy cổ xưa”. Hẹn gặp lại quý vị ở những video tiếp theo!