Kênh “Những lời dạy cổ xưa” xin chào quý vị và các bạn. Trong hành trình khám phá những giá trị tâm linh sâu sắc, chúng ta thường gặp những câu hỏi về các thực hành cổ xưa, một trong số đó là việc ăn chay. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về lời dạy của Đức Phật về việc ăn chay, một vấn đề đã và đang gây nhiều tranh cãi, đặc biệt là trong bối cảnh khoa học hiện đại cũng có những quan điểm riêng. Liệu việc ăn chay có đúng như những gì chúng ta vẫn nghĩ? Đức Phật thực sự dạy gì về vấn đề này? Chúng ta hãy cùng nhau đi sâu vào phân tích để có cái nhìn thấu đáo hơn.
Ăn chay, theo quan niệm thông thường, là việc kiêng ăn thịt cá và các loại gia vị cay nồng như hành, hẹ, tỏi, kiệu, và hưng cừ. Người ta thường gọi việc sử dụng thịt cá và các gia vị này là ăn mặn. Tuy nhiên, theo nguyên gốc, chữ “chay” mang ý nghĩa là “thanh tịnh”, hoặc “thời thực”, tức là ăn trước giờ Ngọ. Trong Phật giáo nguyên thủy và thời kỳ bộ phái, trai thực chỉ bữa ăn trước giờ Ngọ. Đến thời Phật giáo phát triển, tức Phật giáo Bắc tông, từ ý tưởng từ bi, không giết hại chúng sinh, “chay thực” chuyển sang “tố thực”, tức không ăn thịt. Ngày nay, khi nói đến ăn chay, người ta thường hiểu theo nghĩa này. Ngược lại với ăn chay là ăn mặn, không có nghĩa là ăn muối nhiều, mà chỉ việc ăn thịt các loài động vật. Để tránh dùng chữ “ăn mạng”, người ta dùng từ “ăn mặn” để giảm bớt sự nặng nề.
Đức Phật
Khoa học hiện đại cũng có những phân loại riêng về người ăn chay, chia thành hai nhóm chính: vegetarian và vegan. Vegetarian là những người không ăn thịt động vật (tức các sinh vật có khả năng tự di chuyển và có cảm giác), nhưng vẫn có thể ăn trứng và uống sữa. Trong khi đó, vegan là những người không sử dụng bất kỳ sản phẩm nào có nguồn gốc từ động vật, bao gồm cả trứng, sữa, bơ, phô mai… Mục đích của việc ăn chay theo đạo Phật khác với mục đích của khoa học. Phật giáo coi trọng sự sống và bảo vệ nó, việc không sát sinh là một giới luật quan trọng. Ăn chay là sự thực hành cụ thể của tinh thần này. Theo lời một vị cao tăng Phật giáo, “giết sự sống để nuôi sự sống là mê muội”, và “vì tham sống nên hại sự sống là vô minh”. Phật giáo Đại thừa xem ăn chay là điều bắt buộc với mỗi Phật tử.
Tuy nhiên, Phật giáo Nam tông lại có quan điểm khác, cho rằng ăn chay không phải là điều bắt buộc. Họ lý giải rằng, nếu Đức Phật thấy việc không ăn thịt là phù hợp, Ngài đã tuyên bố điều này trong Tam tạng Pali, nhưng thực tế không có ghi chép nào về điều này. Họ cũng cho rằng, nếu không trực tiếp giết động vật, người ăn thịt không có trách nhiệm trực tiếp về cái chết của chúng. Hơn nữa, người ăn chay cũng sử dụng các sản phẩm khác gây hại cho sinh vật (như thuốc trừ sâu), hoặc sản phẩm từ động vật (xà phòng, đồ da, tơ tằm). Điều quan trọng là phát triển các đức tính tốt như từ bi, nhẫn nại, chứ không phải thức ăn. Các Phật tử không ăn chay thường trích dẫn kinh Jivaka, trong đó Đức Phật cho phép ăn thịt trong ba trường hợp: không thấy, không nghe, không nghi con vật bị giết cho mình. Họ cho rằng nếu không có ý sát sinh, việc ăn thịt không tạo nghiệp. Họ coi việc ăn thịt là một thói quen, một phần văn hóa.
Món ăn chay
Ngược lại, các Phật tử ăn chay lại viện dẫn kệ 129 và 130 trong kinh Pháp Cú, rằng “chớ có sát sanh, chớ có khuyến khích sát sanh, chớ có chấp nhận sát sanh”. Họ cho rằng việc mua thịt tạo nhu cầu cho việc giết mổ, và nếu không có người ăn thịt, các con vật sẽ không bị giết. Họ trích dẫn lời Hòa thượng Thích Chí Tịnh, rằng “ăn thịt là nguyên nhân cho sự sát hại sinh mạng các loài vật.” Họ cho rằng dù tôm, ốc không có máu, trứng chưa thành hình, chúng đều có cảm giác và tiềm năng sinh mệnh, vì vậy không nên ăn.
Vậy Đức Phật có thừa nhận việc ăn thịt không? Kinh Jivaka cho phép ăn ba thứ thịt (không thấy, không nghe, không nghi). Nhưng trong kinh khác, Ngài lại cấm Phật tử làm các nghề liên quan đến giết chóc. Điều này gây mâu thuẫn. Những người không ăn chay diễn giải rằng việc mua thịt ở siêu thị đáp ứng đủ ba điều kiện trên. Tuy nhiên, những người ăn chay lại cho rằng, sự giết hại tại lò sát sinh là một nghề mà Phật cấm, vì lòng từ bi. Chỉ cần ngưng ăn thịt, sẽ chấm dứt việc giết hại động vật. Phật là đấng toàn giác, Ngài không thể không biết điều này.
Một nghi vấn trong lịch sử Phật giáo là liệu Đức Phật có tịch diệt vì ăn thịt không? Một số người cho rằng Ngài đã ăn thịt heo tại nhà một đệ tử, nhưng phần đông các học giả Phật giáo bác bỏ điều này. Họ cho rằng thức ăn dâng cúng Phật là nấm, không phải thịt. Các học giả phương Tây dịch sukara madava là một loại nấm quý. Cư sĩ Thuần Đà không thể cúng dường thịt cho Phật.
Khất thực
Tóm lại, tất cả Phật tử đều tôn trọng sự sống và chấp hành giới luật cấm sát sinh. Tuy nhiên, cách thực hành thì khác nhau, do tâm chúng sinh khác biệt, căn cơ và môi trường sống khác nhau. Phật giáo Nam tông không có điều luật ăn chay, còn Phật giáo Bắc tông thì có. Đức Phật là một đại lương y, tùy vào căn cơ của người nghe pháp mà đưa ra giáo pháp thích hợp. Mỗi lời Phật nói đều nhắm vào mục đích tương đối nào đó, dành cho một đối tượng thính chúng nào đó, ở một quốc độ, thời gian nào đó. Đức Phật muốn độ chúng sinh, nên phương tiện nói pháp của Ngài tùy duyên.
Trong kinh Niết Bàn, Đức Phật cho biết việc cho phép ăn ba thứ thịt là việc tạm chế, phù hợp với hoàn cảnh xã hội Ấn Độ thời bấy giờ. Do xã hội phân biệt giai cấp, Ngài phải tùy nghi phương tiện để vừa hoằng pháp, vừa sinh tồn. Vì nhu cầu tu học, việc ăn uống phải giản dị, thực phẩm phải là dược thực. Tăng đoàn phải đi khất thực, không phân biệt giàu nghèo, để mọi người có cơ hội thực hành hạnh bố thí. Khất thực cũng giúp phá trừ ngã chấp, lợi mình lợi người. Khi ăn, phải trộn các món ăn để không luyến ái mùi vị. Trong hoàn cảnh Ấn Độ nghèo khó, việc tăng đoàn nhận vật thực cúng dường là tình cờ, không quan tâm đến món ăn, mà chỉ cần có thực phẩm để tu hành. Nhờ giới không sát sinh, Phật tử sẽ dần dần ngừng tay giết hại, thay thế bằng rau đậu.
Chúng ta đã xem xét nhiều khía cạnh khác nhau của vấn đề ăn chay ăn mặn, hiểu rằng mỗi người có ý kiến riêng, căn cơ và phước duyên khác nhau. Chúng ta nên tôn trọng sự khác biệt, do hoàn cảnh, môi trường, nhân duyên, và sự lựa chọn lối sống cá nhân. Điều quan trọng là đạo Phật không phải là một tôn giáo có đức tin mù quáng. Chúng ta chỉ nên tin vào những gì đã trải nghiệm, học hỏi và thực hành, thấy đúng và có lợi cho mình và chúng sinh. Chúng ta có quyền tự do lựa chọn lối sống có ý nghĩa, dù ăn chay hay ăn mặn.
Chúc quý vị thành công trên con đường tu tập.