Kênh “Những lời dạy cổ xưa” xin chào quý vị và các bạn. Chúng ta đang sống trong một thế giới mà sự chênh lệch giàu nghèo ngày càng trở nên rõ rệt. Bài viết này sẽ khám phá một hiện tượng đã tồn tại từ rất lâu, được gọi là Hiệu Ứng Matthew. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về bản chất của nó, nguyên nhân sâu xa và quan trọng nhất là cách để vượt qua nó. Đây không chỉ là một vấn đề kinh tế, mà còn là một bài học về tư duy và cách chúng ta nhìn nhận cuộc sống.
Trong những năm đại dịch vừa qua, một điều đáng ngạc nhiên đã xảy ra. Theo số liệu từ Forbes, tài sản của các tỷ phú Mỹ đã tăng đến 62% từ tháng 3 năm 2020 đến nay. Điển hình như Elon Musk, tài sản ròng của ông đã tăng thêm 269 tỷ đô la, tương đương với mức tăng 10.0%. Trong khi đó, mức tăng lương thực tế của công nhân Mỹ chỉ đạt 10%. Hiện tượng này cho thấy một sự thật đáng buồn: người giàu ngày càng giàu hơn, còn người nghèo thì dường như vẫn mãi luẩn quẩn trong vòng xoáy khó khăn.
Hiệu Ứng Matthew và Sự Chênh Lệch Giàu Nghèo
Hiệu ứng Matthew, một khái niệm được rút ra từ kinh thánh, mô tả việc “người giàu thì càng giàu thêm, người nghèo thì càng nghèo đi”. Lão Tử trong Đạo Đức Kinh cũng đã từng nói: “Thiên chi đạo, kỳ do trương cung dư giả, tả chi; bất túc giả, bổ chi. Nhân chi đạo tắc bất nhiên, tổn bất túc dĩ phụng hữu dư”. (Đạo của trời là bớt phần dư để bổ sung phần thiếu. Đạo của người thì ngược lại, lấy phần thiếu để thêm vào phần dư). Quan sát cuộc sống xung quanh, chúng ta dễ dàng nhận thấy điều này. Người giàu có thể tận hưởng cuộc sống một cách thoải mái, tài sản của họ vẫn tiếp tục gia tăng. Ngược lại, người nghèo dù làm việc chăm chỉ mỗi ngày vẫn khó có thể thoát khỏi cảnh nghèo khó.
Nguồn Gốc của Hiệu Ứng Matthew
Hiệu ứng Matthew được lấy từ câu chuyện ngụ ngôn trong Phúc Âm Matthew. Một vị vua trước khi đi xa đã giao cho ba người hầu mỗi người một đồng bạc và bảo họ dùng số bạc này để làm ăn. Khi trở về, người thứ nhất báo cáo đã kiếm được 10 đồng, người thứ hai kiếm được 5 đồng, còn người thứ ba thì giữ nguyên đồng bạc vì sợ mất. Vị vua đã thưởng cho người thứ nhất 10 thành phố, người thứ hai 5 thành phố và ra lệnh lấy đồng bạc của người thứ ba cho người thứ nhất. Ông nói: “Ai có thì sẽ được cho thêm, còn ai không có thì sẽ bị lấy đi cả những gì mình đang có”.
Điều này cho thấy, những người đã có lợi thế thường có xu hướng tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn, trong khi những người yếu thế thì ngày càng bị tụt lại. Trong xã hội, điều này thể hiện qua việc người giàu ngày càng giàu, người nghèo ngày càng nghèo và con cháu của họ cũng có xu hướng đi theo con đường đó.
Ba Tầng “Nhà Tù” Giam Giữ Người Nghèo
Sự khác biệt giàu nghèo không chỉ đơn thuần là về vật chất hay giáo dục, mà còn là một “nhà tù ba tầng” được xây dựng từ nền tảng vật chất, tư duy, ý thức tài chính, năng lực cá nhân, lựa chọn và may mắn.
Tầng thứ nhất: Tâm lý khan hiếm
Tâm lý khan hiếm khiến người nghèo luôn tập trung vào những vấn đề trước mắt, bỏ qua việc đầu tư và phát triển lâu dài. Khi con người càng thiếu thứ gì, họ càng chú ý tới thứ đó. Ví dụ, người có điều kiện kinh tế không tốt thường quan tâm nhiều đến việc mua thực phẩm giá rẻ, có thể sẵn sàng đi xa, chuyển xe nhiều lần để tìm được chỗ bán rẻ. Tuy nhiên, giá trị thời gian họ lãng phí lại lớn hơn nhiều so với số tiền tiết kiệm được.
Nhà kinh tế học Mullainathan đã nhận xét rằng, tâm lý khan hiếm làm thu hẹp tầm nhìn, khiến con người chỉ nhìn thấy những điều nhỏ nhặt trước mắt mà không thể nhìn thấy bức tranh toàn cảnh. Tâm lý này làm “cứng” tư duy của người nghèo, khiến họ khó có thể thay đổi cuộc sống của mình. Sự thiếu thốn tiền bạc sẽ làm suy giảm khả năng nhận thức, khiến họ chỉ tập trung vào lợi ích trước mắt mà bỏ qua phát triển lâu dài. Tư duy này cũng tiêu tốn nhiều “băng thông” của não bộ, làm giảm khả năng phán đoán và nhận thức, khiến họ bị kẹt trong vòng lặp cố định.
Tầng thứ hai: Gia đình nguyên sinh
Nền tảng vật chất mà gia đình nguyên sinh cung cấp tạo ra sự chênh lệch giàu nghèo. Một bộ phim tài liệu đã theo dõi cuộc đời của ba đứa trẻ có xuất thân khác nhau trong suốt 6 năm. Kết quả cho thấy, con cái của gia đình giàu có có nhiều cơ hội tiếp cận giáo dục tốt hơn, có nhiều mối quan hệ chất lượng hơn và có nhiều không gian phát triển hơn. Ngược lại, con cái của gia đình nghèo thường phải gánh vác trách nhiệm gia đình từ sớm, ít có cơ hội học tập và phát triển bản thân.
Mức lương mà các nhà tuyển dụng trả thường không liên quan trực tiếp đến giá trị thực sự của công việc, mà chỉ liên quan đến chi phí đào tạo và sự khan hiếm của người có năng lực. Gia đình giàu có có thể đầu tư chi phí lớn cho con mình học đàn piano, trong khi gia đình nghèo chỉ có thể gom góp tiền cho con mình học lái xe.
Tầng thứ ba: Rào cản tầng lớp xã hội
Có một câu nói đắng cay: “Đừng nói kim khắc mộc, mộc khắc thổ, chỉ cần bạn nghèo, bất cứ thứ gì cũng có thể khắc chế bạn”. Xã hội được chia thành các tầng lớp khác nhau, mỗi tầng lớp tồn tại độc lập và ngày càng xa nhau. Người nghèo thường khó tiếp cận giáo dục tốt, khó hòa nhập với người giàu, trong khi người giàu thì hỗ trợ và tôn vinh lẫn nhau.
Trong giới người nghèo, sự nghi ngờ và ganh đua thường xuyên xảy ra. Một người có mức lương 6 triệu mỗi tháng thì bạn bè xung quanh họ cũng thường có mức thu nhập tương tự. Những người này không chỉ không thể đưa ra những lời khuyên hữu ích mà còn có thể kéo nhau xuống. Người nghèo khó tiếp cận vòng tròn của người giàu nên cũng khó hiểu sâu về thông tin và tư duy của họ.
Vượt Qua Hiệu Ứng Matthew: Thắng Ít Nhất Một Lần
Hiệu ứng Matthew là một quy luật, chúng ta không thể phá vỡ nó, nhưng có thể tuân theo và tận dụng nó. Để vươn lên, người nghèo cần phải có một sự thay đổi tư duy và hành động.
Phóng Đại Ưu Điểm và Thắng Một Lần
Hãy nhớ kỹ câu nói: “Phóng đại ưu điểm của bạn và cố gắng để thắng ít nhất một lần”. Trải nghiệm chiến thắng lần đầu tiên rất quan trọng, nó sẽ giúp bạn có thêm động lực và sự tự tin để tiếp tục cố gắng. Một công ty từng đứng thứ ba trong ngành đã thay đổi vận mệnh của mình sau khi đạt vị trí số một trong một tháng. Khi đã thắng một lần, bạn sẽ dễ dàng hơn để thắng những lần tiếp theo.
Tích Lũy Sức Mạnh và Lập Kế Hoạch Dài Hạn
Sau khi thắng một lần, bước tiếp theo là tích lũy sức mạnh và lập kế hoạch cho sự phát triển lâu dài. Điều này đòi hỏi chúng ta phải vượt qua tư duy khan hiếm, tập trung vào những mục tiêu dài hạn và tái phân phối nguồn lực cá nhân. Những việc liên quan đến tương lai và kế hoạch dài hạn nên được ưu tiên hàng đầu.
Một cuộc khảo sát của Đại học Harvard đã cho thấy rằng, những người có mục tiêu và kế hoạch rõ ràng thường có xu hướng thành công hơn những người không có mục tiêu.
Nâng Cao Năng Lực Cốt Lõi
Đừng cố gắng phát triển toàn diện, vì điều đó sẽ chỉ khiến bạn trở nên bình thường. Hãy tập trung vào việc nâng cao năng lực cốt lõi của bản thân và trở nên không thể thay thế trong lĩnh vực của mình.
Kết Luận
Hiệu ứng Matthew là một hiện tượng có thật và nó có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của mỗi chúng ta. Tuy nhiên, chúng ta không nên chấp nhận nó như một điều tất yếu. Bằng cách thay đổi tư duy, hành động và có kế hoạch phát triển rõ ràng, chúng ta hoàn toàn có thể vượt qua được hiệu ứng này và vươn lên trong cuộc sống.
Hiệu ứng Matthew giống như một bức tường ngăn cách người giàu và người nghèo. Để vượt qua nó, người nghèo không cần đánh bại người giàu mà cần trở thành một phần trong số họ. Hãy luôn nhớ rằng, sự thay đổi bắt đầu từ chính bản thân chúng ta.