Cuốn sách “Không Phải Sói Nhưng Cũng Đừng Là Cừu” của Lê Bảo Ngọc không chỉ là một tác phẩm self-help thông thường mà còn là một lời cảnh tỉnh sâu sắc về những vấn đề tâm lý nhức nhối trong xã hội hiện đại. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích 3 chương đầu của cuốn sách, tập trung vào hiệu ứng tâm lý quá giới hạn, sự lạm dụng kiến thức tâm lý và những hiểu lầm về bệnh trầm cảm.
Hiệu Ứng Tâm Lý Quá Giới Hạn: Khi Sự Quan Tâm Trở Thành Áp Lực
Chương 1 của cuốn sách mở đầu bằng một câu chuyện gần gũi về một gia đình có thói quen “nói quá nhiều”. Tác giả đã khéo léo chỉ ra một hiệu ứng tâm lý mà nhiều bậc phụ huynh thường mắc phải: hiệu ứng quá giới hạn. Hiệu ứng này xảy ra khi một người phải chịu đựng quá nhiều kích thích trong một thời gian dài, dẫn đến sự mất kiên nhẫn, khó chịu và thậm chí là phản kháng.
Một ví dụ điển hình được tác giả đưa ra là câu chuyện về nhà văn Martin và bài giảng của mục sư. Ban đầu, Martin rất hứng thú với bài giảng, nhưng sau 10 phút, sự hứng thú này đã chuyển thành mất kiên nhẫn. Thậm chí, một số dị bản còn cho rằng Martin đã tức giận đến mức lấy trộm tiền thay vì quyên góp. Điều này cho thấy sự lặp đi lặp lại một thông điệp có thể dẫn đến những phản ứng tiêu cực.
Từ đó, tác giả liên hệ đến việc giáo dục con cái. Việc cha mẹ liên tục cằn nhằn, giảng giải quá mức sẽ tạo ra sự kích thích đơn điệu, khiến trẻ dần “khép tai” và không còn lắng nghe. Thậm chí, về lâu dài, trẻ có thể trở nên nổi loạn và mất kết nối với cha mẹ.
Vậy, cha mẹ nên làm gì? Tác giả đã đưa ra một số lời khuyên hữu ích, dựa trên nghiên cứu của Judo parting:
- Đưa ra yêu cầu rõ ràng và cụ thể: Thay vì cằn nhằn chung chung, hãy nói rõ những gì bạn muốn con làm, thời gian hoàn thành và kỳ vọng của bạn. Ví dụ, thay vì “Con bừa bộn quá”, hãy nói “Hôm nay con dọn phòng đi, ngày mai mẹ vào phải thấy gọn gàng”.
- Không phán xét và quy chụp: Thay vì gán cho trẻ những nhãn mác tiêu cực, hãy thảo luận về vấn đề và chỉ ra lỗi sai một cách bình tĩnh. Ví dụ, thay vì “Mày là đồ dối trá”, hãy nói “Con đã không nói với bố mẹ về chuyện hôm nay, bố mẹ cảm thấy không vui vì điều đó.”
- Thể hiện hành vi đúng và cho trẻ thời gian phát triển: Cha mẹ nên là tấm gương cho con cái, và đồng thời, cho con đủ thời gian để học hỏi và làm chủ những hành vi đúng đắn.
Tâm Lý Học Công Thức Cá Nhân: Lạm Dụng Kiến Thức và Gán Nhãn
Chương 2 của cuốn sách đề cập đến một vấn đề đáng báo động trong xã hội hiện nay: sự lạm dụng kiến thức tâm lý. Nhiều người, sau khi đọc một vài cuốn sách hay bài viết về tâm lý học, đã tự cho mình quyền “phán xét” và “gán bệnh” cho người khác.
Tác giả chỉ ra rằng, việc sử dụng kiến thức tâm lý một cách phiến diện, không đặt trong hoàn cảnh cụ thể, có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Việc gắn nhãn “đa nhân cách”, “ái kỷ” hay “rối loạn nhân cách” cho người khác chỉ dựa trên những dấu hiệu bề ngoài là một hành vi sai lầm. Điều này không chỉ gây tổn thương cho người bị gán nhãn mà còn làm méo mó giá trị của tâm lý học.
Tâm lý học không phải là một công thức để đánh giá và phán xét người khác. Thay vào đó, nó là một công cụ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản thân và những người xung quanh. Việc đọc sách tâm lý là tốt, nhưng chúng ta không nên sử dụng kiến thức đó để biện minh cho sai lầm của mình, hay để tấn công và hạ thấp người khác.
Theo giáo sư Kitanovic, ai cũng có thể là một nhà tâm lý trong việc giải thích hành vi của người khác, nhưng điều quan trọng là phải tránh “tâm lý học công thức cá nhân”. Chúng ta cần phải nhảy ra khỏi khuôn khổ của kiến thức lý thuyết và nhìn nhận sự tồn tại của nhau một cách trân trọng.
Người Trầm Cảm Có Thể Nói Gì?: Vượt Qua Định Kiến và Thấu Hiểu
Chương 3 của cuốn sách tập trung vào vấn đề trầm cảm, một căn bệnh đang ngày càng phổ biến trong xã hội hiện đại. Tác giả đã chỉ ra rằng, người trầm cảm thường phải chịu đựng sự cô đơn, hiểu lầm và thậm chí là sự công kích từ những người xung quanh.
Một trong những lý do khiến người trầm cảm khó chia sẻ là vì xã hội đã đặt ra quá nhiều định kiến và kỳ vọng. Chúng ta không được phép buồn, không được phép yếu đuối, và phải luôn tỏ ra mạnh mẽ, vui vẻ. Điều này khiến người trầm cảm cảm thấy mình bị cô lập và không có ai thấu hiểu.
Tác giả cũng chỉ ra rằng, khi người trầm cảm lên tiếng về căn bệnh của mình, họ thường nhận lại những phản ứng tiêu cực như: “Đang làm màu”, “Trầm cảm theo trend à”, “Nghĩ tích cực lên đi”. Những lời nói này không chỉ vô cảm mà còn gây tổn thương sâu sắc cho người bệnh.
Thực tế, khi người trầm cảm chia sẻ, đó là một tín hiệu cầu cứu. Họ không muốn sự thương hại, mà muốn được thấu hiểu và giúp đỡ. Điều quan trọng là chúng ta cần phải thay đổi thái độ, lắng nghe và đồng cảm với những người đang phải vật lộn với căn bệnh trầm cảm.
Hãy nhớ rằng: Trầm cảm là một căn bệnh nghiêm trọng, không phải là một “mốt” hay một “sự yếu đuối”. Người trầm cảm cần sự hỗ trợ và thấu hiểu, chứ không phải là sự phán xét và miệt thị.
Kết luận
“Không Phải Sói Nhưng Cũng Đừng Là Cừu” là một cuốn sách đáng đọc, không chỉ dành cho những người quan tâm đến tâm lý học mà còn cho tất cả những ai muốn sống một cuộc sống ý nghĩa và hạnh phúc hơn. Cuốn sách đã chỉ ra những vấn đề nhức nhối trong xã hội, đồng thời đưa ra những giải pháp thiết thực để chúng ta có thể hiểu rõ hơn về bản thân và những người xung quanh. Hãy đọc và suy ngẫm, để chúng ta có thể cùng nhau xây dựng một xã hội nhân văn và thấu hiểu hơn.