Kênh “Những lời dạy cổ xưa” xin chào quý vị và các bạn. Chúng ta đang sống trong một thế giới đầy biến động, nơi mà những giá trị tinh thần đang dần bị lãng quên. Chính vì lẽ đó, chúng tôi mong muốn mang đến cho quý vị những kiến thức sâu sắc về các lời dạy cổ xưa, đặc biệt là từ Phật giáo, một kho tàng tri thức vô giá, giúp chúng ta tìm thấy con đường an lạc và giải thoát trong cuộc sống. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một chủ đề vô cùng quan trọng: “Đâu mới là pháp môn đúng đắn nhất của Đức Phật?”. Đây là một câu hỏi đã được đặt ra qua hàng thế kỷ và vẫn còn nguyên giá trị đối với những ai đang tìm kiếm sự thật trong Phật pháp.
Giáo lý cốt lõi của đạo Phật xoay quanh thuyết nhân quả và duyên khởi. Thế gian không phải do ý chí của một vị thần nào tạo ra, mà là kết quả của sự tương tác giữa các duyên và nghiệp. Nhân gieo, duyên hội, quả thành, rồi quả lại tiếp tục gieo nhân, cứ thế luân hồi, tạo nên sinh tử vô thường và khổ đau. Đức Phật thấu hiểu căn nguyên của khổ não và chuyển pháp luân để cứu độ chúng sinh. Từ đó, một học thuyết và tôn giáo trang nghiêm ra đời, với mục đích giải thoát khỏi khổ đau và đạt đến an lạc tịch tịnh.
Phật giáo, cũng như các tôn giáo khác, có những quan niệm riêng về vũ trụ và thực tại. Tuy nhiên, điểm đặc biệt của Phật giáo là tính tự do tư tưởng, cho phép chia thành nhiều tông phái khác nhau. Dù có những kiến giải khác biệt, các tông phái đều dựa trên lời dạy của Phật để kiến thuyết và lập luận. Bài viết này sẽ xem xét sự phát triển của đạo pháp sau khi Phật nhập diệt, phân tích những khác biệt giữa các phái và lý giải nguyên nhân của sự phân chia Đại thừa, Tiểu thừa, Nam tông, Bắc tông.
Theo kinh điển, sau khi Phật Thích Ca Mâu Ni nhập niết bàn, 500 vị thượng tọa trưởng lão đã tổ chức cuộc kết tập kinh điển lần thứ nhất tại động Saptaparni. Tôn giả Đại Ca Diếp được tôn làm chủ tọa, tôn giả Ananda chịu trách nhiệm tập hợp những lời Phật dạy thành Kinh tạng, tôn giả Ưu Bà Ly soạn luật tạng và Đại Ca Diếp giảng giải ý nghĩa kinh để làm thành luận tạng. Ba tạng này được gọi chung là Tam tạng. Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu Phật học hiện đại, luận tạng có thể xuất hiện sau này, vào thời vua A Dục. Khoảng 100 năm sau khi Phật nhập diệt, sự tranh luận về giới luật và hành đạo đã dẫn đến sự phân chia thành hai phe: Thượng tọa bộ (chủ trương nghiêm trì giới luật) và Đại chúng bộ (chủ trương phương tiện, khoan hòa). Các cuộc kết tập kinh điển lần thứ hai và thứ ba không giải quyết được bất đồng này.
Khoảng 400 năm sau khi Phật nhập niết bàn, kinh Bát Nhã Ba La Mật Đa ra đời, tập trung vào không luận, đánh dấu sự hình thành của Phật giáo Đại thừa. 500 năm sau khi Phật nhập diệt, cuộc kết tập lần thứ tư diễn ra, xác định rõ sự phân chia thành hai tông phái lớn: Tiểu thừa (Hinayana) và Đại thừa (Mahayana). Đại thừa chú trọng vào hạnh Bồ Tát, độ khắp chúng sinh, còn Tiểu thừa tập trung vào tự độ.
Tiểu thừa và Đại thừa có những quan điểm khác nhau về cách hành đạo, nhưng vẫn dựa trên giáo lý của Đức Phật. Tiểu thừa nhấn mạnh việc giữ y theo lời Phật dạy trong kinh điển, trong khi Đại thừa chú trọng vào tinh thần Phật dạy, khuyến khích sự tiến hóa. Học phái Tiểu thừa sử dụng tam tạng bằng tiếng Pali và truyền bá về phía nam (Tích Lan, Miến Điện, Thái Lan, Campuchia, Lào), được gọi là Nam tông. Phái Đại thừa truyền về phía bắc (Nepal, Tây Tạng, Mông Cổ, Trung Hoa, Triều Tiên, Nhật Bản), được gọi là Bắc tông.
Phật giáo Tiểu thừa xem Đức Thích Ca Mâu Ni như một người thầy, hướng dẫn con đường giải thoát, trong khi Phật giáo Đại thừa tôn thờ Đức Phật như một vị Phật thần thánh, đồng thời thờ cúng Chư Phật và Bồ Tát khác. Người tu hành Tiểu thừa mặc áo vàng và đi khất thực, trong khi người tu hành Đại thừa mặc áo nâu và tự mưu sinh.
Sau khi tóm tắt sự phát triển của Phật giáo, ta thấy rằng dù có nhiều tông phái khác nhau, tinh thần cốt lõi của Phật giáo vẫn là thấy rõ nỗi khổ ở trần gian và tìm cách giải thoát. Phật dạy về duyên khởi, cho rằng mọi vật đều do nhân duyên mà thành. Con người được tạo thành từ ngũ uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức), mỗi yếu tố đều vô thường và thay đổi liên tục. Vì vậy, Phật nói rằng mọi sự tập hợp đều vô thường, khổ não và vô ngã. Thế gian là cuộc biến hóa vô thường, do duyên nghiệp lôi kéo mà sinh ra khổ đau.
Để giải thoát, Phật dạy về Tứ Diệu Đế: Khổ, Tập, Diệt, Đạo. Đạo là Bát Chánh Đạo, con đường dẫn đến Niết bàn. Phật không đi sâu vào các vấn đề siêu hình, mà tập trung vào việc chỉ ra con đường giải thoát. Ngài nhấn mạnh rằng những điều không có lợi cho việc giải thoát thì không cần bàn đến.
Phật dạy rằng luân hồi là do sự trói buộc của nhân duyên và nghiệp chướng, còn Niết bàn là sự giải thoát khỏi những trói buộc này. Tiểu thừa cho rằng luân hồi và Niết bàn là hai thể khác nhau, hữu và vô. Đại thừa cho rằng thế gian và thực tại là một, không có hai. Luân hồi là mê hoặc, Niết bàn là giác ngộ.
Đại thừa quan niệm rằng sự mê muội của con người tạo ra ảo tưởng về sự khác biệt giữa ta và thực tại. Khi đạt giác ngộ, con người sẽ thấy rõ sự thật rằng mọi sự vật đều là một, không có hữu và vô. Niết bàn không phải là sự tiêu diệt hoàn toàn, mà là một trạng thái vượt lên trên mọi ý niệm, chấm dứt mọi khổ đau.
Theo Phật giáo Đại thừa, vạn pháp đều do ngũ uẩn mà thành, nhưng ngũ uẩn chỉ là sự hợp tan vô thường, không có thực thể. Các hiện tượng đều là không, nhưng cái không này không phải là hư vô, mà là một thể hư linh, đầy tiềm năng. Vì vậy, không có hữu và vô, không có sinh và diệt.
Phật giáo Đại thừa cũng đưa ra các thuyết như không luận, tam thân luận, a lại da thức luận, chân như luận, và lục đại luận để giải thích về bản thể của vũ trụ. Không luận cho rằng thái hư là nguồn gốc của vũ trụ, mọi pháp đều từ không mà ra. Kinh Bát Nhã Ba La Mật Đa nói rằng các pháp tự sinh, tự diệt, tự động, tự nghỉ. Tất cả đều trở về không, không có ta, người, không có nam, nữ.
Phật giáo Đại thừa cho rằng thế gian và Niết bàn là một. Các yếu tố trong thế gian có trong Niết bàn, và ngược lại. Những người phân biệt hữu và vô không bao giờ hiểu được sự yên nghỉ của luân hồi. Niết bàn không phải là vô, mà là sự loại bỏ mọi sự tạo tác của ý chí.
Tóm lại, Phật giáo Tiểu thừa coi luân hồi và Niết bàn là hai thể khác nhau, còn Phật giáo Đại thừa coi chúng là một. Phật tránh đi những điều siêu việt, chỉ tập trung vào con đường giải thoát. Cái mắc phải luân hồi hay vào Niết bàn không phải là cái ngã hữu hạn, mà là chân ngã bất sinh bất diệt. Khi giải thoát khỏi phạm vi tương đối, ta sẽ thấy được cái tuyệt đối.
Thế gian là những đợt sóng vô thường trên biển cả. Muốn hiểu về bản chất của vạn vật, ta phải biết rõ về nhân duyên. Các thuyết của Bà La Môn giáo cho rằng bản thể của vạn vật là do sự hô hấp của Brahman hay do các vị thần tạo ra. Phật giáo Đại thừa bác bỏ những thuyết này và đưa ra những thuyết hình nhi thượng để giải thích bản thể vũ trụ.
Bạn có thể thấy rằng, con đường tu tập và giải thoát trong Phật giáo rất đa dạng. Quan trọng là chúng ta phải có đủ trí tuệ để lựa chọn con đường phù hợp nhất với mình. Dù bạn thích cách nhìn nhận của phái Tiểu thừa hay Đại thừa hơn, hãy để lại ý kiến của mình trong phần bình luận bên dưới. Kênh “Những lời dạy cổ xưa” cảm ơn sự quan tâm theo dõi của quý vị. Hẹn gặp lại trong những video tiếp theo.