Chào mừng quý vị đến với chuyên mục “Những Lời Dạy Cổ Xưa” trên website dinhbaochau.com, nơi chúng ta cùng nhau khám phá những triết lý sâu sắc từ kinh điển Phật Giáo, Thiên Chúa Giáo và các tôn giáo khác tại Việt Nam. Hôm nay, chúng ta sẽ không trích dẫn kinh điển mà sẽ cùng nhau suy ngẫm về một cuốn sách có thể xem là kinh điển trong thời đại mới: “Trò Đùa Của Sự Ngẫu Nhiên” của Nassim Nicholas Taleb, thông qua đó bàn luận về sự ngẫu nhiên, những định kiến nhận thức và cách đối diện với sự bất định trong cuộc sống.
Cuốn sách này không chỉ là một bài luận cá nhân mà còn là một cuộc đấu tranh nội tâm của tác giả, một người vừa là nhà giao dịch thực tế, luôn cảnh giác trước sự ngẫu nhiên, vừa là người yêu văn chương, sẵn sàng chấp nhận những điều ngớ ngẩn miễn là chúng độc đáo và tràn đầy tính nghệ thuật. Taleb không né tránh việc mình bị sự ngẫu nhiên lừa, mà ngược lại, ông chấp nhận nó, tìm cách giới hạn ảnh hưởng của nó và biến nó thành một nguồn cảm hứng thẩm mỹ.
Sự Ngẫu Nhiên và Những Ảo Ảnh Nhận Thức
Taleb cho rằng, chúng ta thường bị sự ngẫu nhiên đánh lừa. Não bộ của chúng ta có xu hướng tìm kiếm trật tự và ý nghĩa trong những sự kiện ngẫu nhiên, dẫn đến việc tạo ra những câu chuyện hợp lý hóa sau khi mọi việc đã xảy ra. Điều này được gọi là “thiên kiến nhận thức muộn”, khi chúng ta tin rằng mình đã có thể dự đoán được kết quả từ trước.
Trong bối cảnh kinh doanh và đầu tư, thiên kiến này đặc biệt nguy hiểm. Chúng ta thường thấy những người thành công được ca ngợi vì “những nước đi đúng thời điểm”, nhưng ít ai nhận ra rằng phần lớn thành công đó có thể đến từ may mắn. Taleb chỉ ra rằng, nhiều chuyên gia không chịu rút kinh nghiệm từ những thất bại trong quá khứ, mà vẫn tin rằng lần sau họ sẽ đúng.
Hoài Nghi và Tinh Thần Phản Biện
Taleb nhấn mạnh tầm quan trọng của sự hoài nghi và phản biện, coi đó là tài sản quan trọng nhất cần được bảo vệ. Ông trêu chọc những người đề cao quá mức bản thân và kiến thức của mình, đồng thời khuyến khích chúng ta thanh lọc khỏi đầu óc những “truyền thống tự tin tri thức” của thời đại.
Tác giả nhắc đến triết gia Montaigne, người đã đặt câu hỏi về sự chắc chắn của tri thức, và chỉ ra rằng chúng ta thường bị mắc kẹt trong mô hình tư duy cứng nhắc, thay vì tư duy mơ hồ và vô hình thức. Taleb cũng cho thấy, chúng ta thường tự lừa dối mình và có nhiều cách tiếp cận khác nhau về xác suất, tùy thuộc vào lĩnh vực hoạt động.
Xác Suất và Sự Ngu Dốt
Taleb cho rằng, xác suất không chỉ là sự tính toán tỷ lệ xuất hiện của các mặt trên viên xúc xắc, mà là sự chấp nhận rằng tri thức của chúng ta thiếu sự chắc chắn và là sự phát triển của các phương pháp đối phó với sự ngu dốt. Ông phê phán những người cho rằng có thể giải quyết mọi vấn đề bằng toán học, khi mà thực tế cuộc sống phức tạp và khó đoán hơn nhiều.
Trong thế giới thực, chúng ta thường phải đoán xem vấn đề là gì thay vì nghĩ ra giải pháp. Chính vì vậy, chúng ta cần phải nhắc đến những kết quả thay thế có thể đã xảy ra, và suy nghĩ rằng thế giới có thể đã khác đi như thế nào.
May Mắn và Kỹ Năng
Taleb chỉ ra rằng, may mắn thường bị ngụy trang và nhìn nhận như kỹ năng. Những người hưởng lợi từ sự phân bố thiếu hài hòa của may mắn thường cho rằng thành công của họ là do những nguyên nhân chính xác. Sự nhầm lẫn này xuất hiện ở nhiều lĩnh vực, từ kinh doanh, chính trị, cho đến khoa học.
Chúng ta thường có xu hướng gán ghép ý nghĩa cho mọi dạng thức hiện thể, tìm kiếm hình dạng con người trong những vết mực loang. Tuy nhiên, trong những môi trường có tính ngẫu nhiên cao, vai trò của kỹ năng sẽ giảm xuống, và may mắn sẽ trở thành yếu tố quyết định.
Hai Nhóm Tầm Nhìn Về Nhân Loại
Taleb chia nhân loại thành hai nhóm: nhóm tầm nhìn ảo tưởng và nhóm tầm nhìn bi kịch. Nhóm ảo tưởng tin rằng chúng ta có thể dùng lý trí để kiểm soát bản năng và đạt được hạnh phúc, trong khi nhóm bi kịch nhận ra những giới hạn cố hữu trong cách chúng ta suy nghĩ và hành động.
Taleb tự nhận mình thuộc nhóm bi kịch, cho rằng chúng ta không hoàn hảo và không cần phải cố gắng sửa chữa những khiếm khuyết của mình. Thay vào đó, chúng ta nên tìm cách đi vòng qua những khiếm khuyết này.
Kết Luận
“Trò Đùa Của Sự Ngẫu Nhiên” không chỉ là một cuốn sách về xác suất và sự ngẫu nhiên, mà còn là một lời nhắc nhở về sự khiêm tốn trước những điều chúng ta không biết. Taleb không đưa ra những giải pháp dễ dàng, mà khuyến khích chúng ta chấp nhận sự bất định, hoài nghi những điều tưởng như chắc chắn, và không ngừng suy ngẫm về bản chất của cuộc sống.
Cuốn sách này là một tài liệu tham khảo quý giá cho những ai đang tìm kiếm sự khai sáng và muốn hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh mình. Hãy tìm đọc “Trò Đùa Của Sự Ngẫu Nhiên” để khám phá thêm nhiều triết lý sâu sắc và những góc nhìn độc đáo về cuộc sống.
Tài liệu tham khảo:
- Taleb, Nassim Nicholas. Trò Đùa Của Sự Ngẫu Nhiên. [Năm xuất bản].