“Xuất Sư Biểu” của Gia Cát Lượng không chỉ là một bài biểu tấu thông thường mà còn là một áng văn chương bất hủ, chứa đựng những tâm huyết và kỳ vọng sâu sắc của một vị thừa tướng đối với vận mệnh quốc gia. Tác phẩm này không chỉ thể hiện tài năng chính trị, quân sự mà còn bộc lộ nhân cách cao đẹp của Gia Cát Lượng, khiến hậu thế không khỏi ngưỡng mộ và cảm phục.
Gia Cát Lượng, một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc thời Tam Quốc, đồng thời là một nhà văn tài ba. Bên cạnh những tác phẩm nổi tiếng khác, “Xuất Sư Biểu” được xem là một trong những áng văn ưu tú nhất, thể hiện rõ lòng trung thành tuyệt đối của ông với nhà Thục Hán. Trần Văn Đức trong “Khổng Minh Gia Cát Lượng đại truyện” nhận định, sau khi sắp xếp xong mọi việc, Gia Cát Lượng đã trình lên Hậu chủ Lưu Thiện bản “Xuất Sư Biểu” bất hủ, được lưu truyền đến tận ngày nay. Thừa tướng Văn Thiên Tường thời Nam Tống cũng từng ca ngợi rằng, đọc “Xuất Sư Biểu”, quỷ thần cũng phải khóc than, đủ thấy sức lay động mạnh mẽ của áng văn này.
Trong “Xuất Sư Biểu”, Gia Cát Lượng trình bày một cách chân thành và sâu sắc về tình hình nhà Thục Hán lúc bấy giờ. Ông viết: “Tiên đế sáng nghiệp chưa xong, nửa đường băng hà. Nay thiên hạ chia ba, Ích Châu suy yếu, tình thế nguy cấp, vận mệnh tồn vong chỉ trong sớm tối.” Lời lẽ thống thiết, thể hiện rõ nỗi lo lắng sâu sắc về vận mệnh đất nước. Chính vì vậy, ông không quản ngại gian khổ, quyết tâm phò tá Lưu Thiện, báo đáp công ơn của Lưu Bị.
Ông cũng khuyên Lưu Thiện nên “mở rộng lòng nghe, sáng suốt suy xét”, “thân cận hiền thần, xa lánh tiểu nhân”, đồng thời liệt kê những người tài giỏi, trung thành mà tiên đế đã tin dùng như Quách Du Chi, Phí Vĩ, Đổng Doãn, Hướng Sủng. Gia Cát Lượng cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bàn bạc kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định, tránh sai sót, lầm lẫn. Ông nhắc lại bài học xương máu từ sự hưng thịnh của nhà Tiền Hán khi trọng dụng hiền tài và sự suy vong của nhà Hậu Hán khi tin dùng gian nịnh, lấy đó làm gương răn dạy Lưu Thiện.
Gia Cát Lượng còn bày tỏ lòng trung thành tuyệt đối với nhà Thục Hán. Ông kể lại việc Lưu Bị ba lần đến lều tranh mời ông ra giúp nước, cảm kích ân tình đó, ông nguyện dốc hết sức mình, phò tá nhà Hán đến hơi thở cuối cùng. Ông viết: “Thần vốn là dân áo vải, nương náu ở Nam Dương, chỉ mong giữ toàn tính mệnh trong thời loạn. Tiên đế không chê thần hèn mọn, ba lần đến lều tranh, hỏi han việc đời. Bởi vậy thần cảm kích, nguyện ra sức phò tá, từ khi nhận lệnh đến nay đã 21 năm.”
Ông cũng giải thích rõ lý do quyết tâm bắc phạt, không phải vì dã tâm cá nhân mà là để hoàn thành di nguyện của Lưu Bị, khôi phục cơ đồ nhà Hán. Ông viết: “Tiên đế biết thần cẩn trọng, trước khi lâm chung đã trao cho thần việc lớn. Từ khi nhận lệnh, thần ngày đêm lo lắng, sợ phụ lòng tin cậy của tiên đế. Bởi vậy, tháng 5 vượt Lô Thủy, tiến quân vào đất Man. Nay Binh Giáp đã đủ, lương thảo dồi dào, ba quân phấn khởi, cần phải bắc phạt, diệt trừ gian thần, phục hưng nhà Hán.”
Gia Cát Lượng không chỉ đưa ra lời khuyên mà còn phân công rõ ràng nhiệm vụ cho bản thân và Lưu Thiện: “Việc bắc phạt thần xin gánh vác, nếu không thành công, xin chịu tội. Việc nội chính, xin bệ hạ và các vị phụ tá đảm nhiệm”. Lời lẽ khẳng khái, thể hiện sự quyết tâm và tinh thần trách nhiệm cao độ của vị thừa tướng.
“Xuất Sư Biểu” không chỉ là một bài biểu tấu mà còn là một lời dặn dò ân cần của người cha đối với con cái. Gia Cát Lượng vừa là bề tôi trung thành, vừa là người thầy nghiêm khắc, lo lắng cho tương lai của nhà Thục Hán. Ông phân tích rõ nguy cơ, chỉ ra cơ hội, đồng thời đưa ra những lời khuyên, sách lược cụ thể.
Tô Đông Pha, một trong “Đường Tống bát đại gia”, đánh giá cao tài năng văn chương của Gia Cát Lượng, cho rằng “Xuất Sư Biểu” có lời văn giản dị, nội dung hoàn chỉnh, ý tứ thẳng thắn, tình cảm phong phú và chân thành. Ông ca ngợi Gia Cát Lượng là người tài đức vẹn toàn, xứng đáng được hậu thế ngưỡng mộ.
“Xuất Sư Biểu” thực sự là một áng văn thiên cổ, không chỉ cảm động lòng người mà còn mang giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc. Tác phẩm này không chỉ thể hiện lòng trung thành, tài năng và nhân cách cao đẹp của Gia Cát Lượng mà còn là bài học quý giá về sự tận trung, trách nhiệm và tầm nhìn chiến lược.
Tài liệu tham khảo:
- Trần Văn Đức, Khổng Minh Gia Cát Lượng đại truyện
- La Quán Trung, Tam Quốc Diễn Nghĩa
- Các bài nghiên cứu về “Xuất Sư Biểu” trên các tạp chí văn học và lịch sử uy tín.