Gia Cát Lượng, một mưu sĩ tài ba bậc nhất thời Tam Quốc, không chỉ nổi tiếng với tài thao lược quân sự mà còn được biết đến với khả năng biện luận sắc bén. Trong điển tích “Gia Cát Lượng thiệt chiến quần nho”, ông đã vạch trần những loại “trí thức rởm” phổ biến trong xã hội, những kẻ có vẻ ngoài học thức nhưng thực chất lại rỗng tuếch, gây ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội. Những lời lẽ đanh thép của Khổng Minh vẫn còn nguyên giá trị đến tận ngày nay.
Gia Cát Lượng “Thiệt Chiến” Quần Nho Giang Đông
Sau thất bại tại Trường Bản, Lưu Bị phải nương nhờ Giang Đông. Để thuyết phục Tôn Quyền liên minh chống Tào, Gia Cát Lượng đến Giang Đông, và tại đây, ông đã phải đối diện với sự công kích của các mưu sĩ Đông Ngô. Trương Chiêu, Ngu Phiên, Bộ Tắc, Tiết Tông, Lục Tích, Nghiêm Tuấn và Trình Đức Khu, mỗi người một vẻ, đều cố gắng hạ nhục Khổng Minh và phe Lưu Bị. Tuy nhiên, bằng trí tuệ và tài hùng biện, Gia Cát Lượng đã phản bác lại tất cả, chỉ ra những sai lầm trong tư duy và hành xử của họ, đồng thời vạch trần 5 loại “trí thức rởm” mà xã hội nào cũng có thể gặp phải.
5 Loại Trí Thức Rởm Theo Góc Nhìn Gia Cát Lượng
1. Khoác Lác Hư Danh, Nói Như Rồng Leo, Làm Như Mèo Mửa
Trương Chiêu, người được coi là mưu sĩ hàng đầu của Tôn Quyền, đã mở đầu cuộc tranh luận bằng cách mỉa mai Khổng Minh. Hắn nhắc lại việc Khổng Minh tự ví mình với Quản Trọng, Nhạc Nghị, những bậc kỳ tài có công lớn với đất nước, nhưng lại không giúp được Lưu Bị giữ vững Kinh Châu, khiến quân Tào dễ dàng chiếm được. Trương Chiêu còn chế giễu việc Lưu Bị “bỏ giáp chạy trốn” khi quân Tào đến.
Gia Cát Lượng đã không hề nao núng mà đáp lại một cách bình tĩnh và sắc bén. Ông ví Lưu Bị như một người bệnh nặng cần phải bồi bổ từ từ, không thể dùng thuốc mạnh ngay lập tức. Ông giải thích rằng, Lưu Bị khi đó mới chỉ có vài ngàn quân, đóng quân ở Tân Dã là nơi đất hẹp, quân ít, không thể chống lại quân Tào hùng mạnh. Việc rút lui là để bảo toàn lực lượng, chờ thời cơ phản công. Khổng Minh còn khẳng định việc Lưu Bị không nỡ cướp đất của người đồng tông, bỏ mặc dân chúng theo mình mà không bỏ rơi họ thể hiện phẩm chất của bậc đại nhân.
Khổng Minh kết luận rằng những kẻ như Trương Chiêu chỉ giỏi lý thuyết suông, khi gặp phải tình huống thực tế thì lại không làm được gì. Đây chính là loại trí thức “nói hay làm dở”, thường gặp trong xã hội, chỉ giỏi khoe mẽ nhưng lại thiếu thực tài. Trong xã hội hiện nay, không thiếu những người có bằng cấp, học vị cao nhưng khi áp dụng vào thực tế lại lúng túng, không phát huy được năng lực.
2. Hèn Nhát, Sợ Mạnh Hiếp Yếu, Tránh Kiếm Lẩn Đao
Ngu Phiên, một mưu sĩ khác của Đông Ngô, lại công kích Khổng Minh về việc Tào Tháo mang quân trăm vạn, uy thế như vũ bão, liệu có thể chống lại được không. Ngu Phiên còn châm biếm việc Lưu Bị thua trận ở Trường Bản và phải chạy đến Hạ Khẩu.
Khổng Minh đã chỉ ra rằng, Tào Tháo chỉ có quân ô hợp của Viên Thiệu và Lưu Biểu, không đáng sợ. Ông nhấn mạnh rằng, Lưu Bị lui về Hạ Khẩu là để chờ thời cơ, chứ không phải vì sợ hãi. Khổng Minh còn vạch mặt sự hèn nhát của Ngu Phiên và những mưu sĩ Đông Ngô khác, khi mới nghe tin quân Tào đã vội vàng khuyên Tôn Quyền đầu hàng.
Loại trí thức rởm này, tuy không trực tiếp ra trận, nhưng lại thiếu dũng khí, không dám đương đầu với khó khăn, chỉ biết tìm chỗ dựa vào kẻ mạnh. Trong xã hội hiện đại, những người như vậy thường né tránh trách nhiệm, không dám dấn thân, chỉ tìm những nơi an nhàn, dễ kiếm lợi.
3. Bất Trung Bất Hiếu, Không Biết Báo Ơn
Tiết Tông, một mưu sĩ khác của Đông Ngô, lại nêu luận điểm rằng nhà Hán sắp hết vận, Tào Tháo đã chiếm được 2/3 thiên hạ, nên theo Tào Tháo mới là thuận theo ý trời. Tiết Tông còn chê trách Lưu Bị cố gắng chống lại Tào Tháo là “lấy trứng chọi đá”.
Gia Cát Lượng đã giận dữ quát mắng Tiết Tông vì tội “vô quân vô phụ”. Ông nhấn mạnh rằng, người ta sinh ra ở đời phải lấy trung hiếu làm gốc. Tào Tháo tuy là người của nhà Hán, nhưng lại mang lòng phản nghịch, không biết báo ơn, lại còn chuyên quyền, ai cũng căm ghét. Tiết Tông lại còn đổ lỗi cho số trời, thật là một kẻ bất trung bất hiếu.
Trong xã hội ngày nay, lòng trung hiếu vẫn là một giá trị đạo đức quan trọng. Những người bất trung bất hiếu, không biết ơn, sẵn sàng phản bội lợi ích chung vì tư lợi cá nhân là loại trí thức cần phải lên án.
4. Tầm Nhìn Thiển Cận
Lục Tích, một mưu sĩ trẻ tuổi của Đông Ngô, lại mỉa mai Lưu Bị, cho rằng Lưu Bị chỉ là kẻ “diệt chiếu bán giày”, không thể sánh được với Tào Tháo, người có xuất thân danh giá.
Khổng Minh đã cười và chỉ ra sự thiển cận của Lục Tích. Ông nói rằng, Tào Tháo tuy là con cháu của tướng quốc Tào Tham, nhưng lại chuyên quyền, khinh nhờn cả vua, không chỉ là loạn thần nhà Hán mà còn là kẻ bất hiếu với tổ tiên. Ngược lại, Lưu Bị tuy có xuất thân bình dân nhưng vẫn là dòng dõi hoàng tộc, lại có chí lớn. Khổng Minh còn nhắc lại việc Hán Cao Tổ xuất thân chỉ là một đình trưởng, vẫn có thể dựng nghiệp lớn.
Loại trí thức này chỉ nhìn vào cái lợi trước mắt, không có tầm nhìn xa trông rộng, chỉ kết giao với người giàu sang, quyền thế. Trong xã hội hiện nay, những người có tư duy thiển cận thường bỏ qua những giá trị đạo đức và những mục tiêu lớn lao, chỉ quan tâm đến danh lợi cá nhân.
5. Bo Bo Sách Vở, Múa Văn Khuê Bút
Nghiêm Tuấn và Trình Đức Khu, hai mưu sĩ khác của Đông Ngô, lại công kích Gia Cát Lượng, cho rằng ông chỉ giỏi “lý lẽ suông”, không có thực học. Họ còn hỏi Khổng Minh đã học những sách gì.
Khổng Minh đã đáp lại một cách khinh miệt, cho rằng những kẻ như Nghiêm Tuấn và Trình Đức Khu chỉ là những kẻ “mọt sách”, chỉ biết “múa văn khuê bút”, không có khả năng thực tiễn. Ông nhấn mạnh rằng, những người có công lớn với đất nước như Y Doãn, Tử Nha, Trương Lương, Trần Bình… đều không phải là những kẻ chỉ biết “cắm đầu vào sách vở”. Khổng Minh còn phân biệt giữa “Nho quân tử” và “Nho tiểu nhân”, chỉ trích những kẻ chỉ biết “gọt rũa văn chương” mà không làm được điều gì có ích.
Đây là loại trí thức chỉ giỏi lý thuyết suông, không có khả năng ứng dụng vào thực tế. Họ chỉ giỏi trích dẫn kinh điển, nhưng lại không có khả năng tư duy độc lập, không có khả năng giải quyết vấn đề.
Bài Học Từ Gia Cát Lượng Về “Trí Thức Rởm”
Qua cuộc “thiệt chiến” với quần nho Giang Đông, Gia Cát Lượng đã vạch trần 5 loại “trí thức rởm” phổ biến trong xã hội. Những loại trí thức này, tuy có vẻ ngoài học thức, nhưng thực chất lại rỗng tuếch, gây ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội.
Bài học mà Gia Cát Lượng để lại cho chúng ta là cần phải cảnh giác với những loại “trí thức rởm” này. Chúng ta cần phải không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức và đạo đức, đồng thời phải có khả năng tư duy độc lập, có khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tế, có dũng khí và tinh thần trách nhiệm để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.
Kết Luận
Những lời nói của Gia Cát Lượng trong “Gia Cát Lượng thiệt chiến quần nho” không chỉ là những lời phản bác sắc bén trong một cuộc tranh luận lịch sử mà còn là những lời cảnh tỉnh sâu sắc cho xã hội hiện đại. Việc nhận diện và loại bỏ những loại “trí thức rởm” là điều cần thiết để xây dựng một xã hội phát triển và văn minh. Hãy cùng nhau học tập và rèn luyện để trở thành những người có trí thức thực sự, góp phần vào sự phát triển của đất nước.
Tài liệu tham khảo:
- La Quán Trung, Tam Quốc Diễn Nghĩa.
- Các bài nghiên cứu và phân tích về Gia Cát Lượng và Tam Quốc Diễn Nghĩa.