Gia Cát Lượng, một nhà chính trị, quân sự kiệt xuất thời Tam Quốc, không chỉ nổi tiếng với tài cầm quân mà còn là một nhà ngoại giao tài ba. Đặc biệt, khả năng thuyết phục Tôn Quyền liên minh chống Tào Ngụy của ông được xem là một đỉnh cao nghệ thuật hùng biện. Bài viết này sẽ đi sâu vào phân tích màn “khua lưỡi” của Gia Cát Lượng trước quần thần Đông Ngô, đặc biệt là các mưu sĩ chủ hòa, để làm rõ sự tài tình và tầm quan trọng của cuộc đàm phán này.
Sau khi Lưu Biểu qua đời, Lỗ Túc đã đến Giang Đông, mang theo ý định liên kết với Tôn Quyền. Lúc này, Tào Tháo đang ráo riết tiến quân về Kinh Châu. Lỗ Túc đến Nam Quận và gặp Lưu Bị, khuyên ông liên minh với Tôn Quyền. Lưu Bị cử Gia Cát Lượng đến Giang Đông cầu viện. Tình hình Đông Ngô lúc này đang hết sức căng thẳng, hai phe chủ chiến và chủ hòa tranh cãi gay gắt. Phe chủ hàng, dẫn đầu bởi Trương Chiêu, chiếm ưu thế với ba luận điểm chính: Tào Tháo mang danh nghĩa nhà Hán, quân Tào chiếm lợi thế lớn ở Kinh Châu, và quân số Tào gấp mười lần quân Ngô.
Gia Cát Lượng xuất hiện trong bối cảnh đó. Ông được Lỗ Túc dẫn đến trước quần thần Đông Ngô, nơi Trương Chiêu cùng nhiều văn võ bá quan đang chờ sẵn. Trương Chiêu mở lời, mỉa mai Gia Cát Lượng tự ví mình với Quản Trọng, Nhạc Nghị, nhưng lại không giữ được Kinh Châu. Gia Cát Lượng phản bác, giải thích việc Lưu Bị không nỡ chiếm đất của người đồng tông, và thất bại ở Đương Dương là do dân chúng đi theo quá đông. Ông so sánh tình thế hiện tại với việc chữa bệnh, phải từ từ bồi bổ, không thể nóng vội. Ông nhấn mạnh rằng, Lưu Bị đang ở thế yếu, nhưng vẫn kiên trì giữ vững lòng trung nghĩa, khác hẳn với Tào Tháo mưu bá quyền.
Tiếp theo, Ngu Phiên chỉ trích Lưu Bị từng thất bại, phải cầu cứu khắp nơi. Gia Cát Lượng vặn lại, khẳng định Lưu Bị tuy ít quân nhưng có nhân nghĩa, khác hẳn Tào Tháo dùng quân tàn bạo. Ông mỉa mai việc Ngu Phiên và nhiều người khác ở Đông Ngô lại bàn chuyện đầu hàng. Bốc Tắc so sánh Gia Cát Lượng với Tô Tần, Trương Nghi, những nhà hùng biện nổi tiếng, nhưng Gia Cát Lượng đáp trả, chỉ ra Tô Tần, Trương Nghi đều là những bậc hào kiệt có công gây dựng sự nghiệp, không phải kẻ hèn nhát như Bốc Tắc.
Tiết Tông cho rằng Tào Tháo là người nắm thiên thời, Gia Cát Lượng phản bác, chỉ trích Tiết Tông là kẻ vô quân vô phụ, không biết đến trung nghĩa. Ông khẳng định Tào Tháo dù có danh nghĩa nhà Hán, nhưng thực chất là kẻ phản nghịch. Lục Tích mỉa mai Lưu Bị chỉ là kẻ dệt chiếu, không thể so sánh với Tào Tháo. Gia Cát Lượng đáp trả, chỉ ra Tào Tháo là kẻ lộng quyền, khinh nhờn nhà Hán, còn Lưu Bị là dòng dõi hoàng thất, được phong tước hẳn hoi. Ông mỉa mai Lục Tích là kẻ ăn cắp quýt, không có tư cách bàn luận chuyện lớn. Nghiêm Tuấn cho rằng Gia Cát Lượng chỉ giỏi hùng biện, không có thực tài, Gia Cát Lượng đáp rằng người tài không cần phải học sách vở suông, mà là biết dùng người, dựng nghiệp lớn. Trình Đức Khu cho rằng Gia Cát Lượng chỉ giỏi ba hoa, không có thực chất, Gia Cát Lượng phân tích Nho có hai loại, Nho quân tử và Nho tiểu nhân, ông tự nhận mình là Nho quân tử.
Cuộc tranh biện đạt đến cao trào khi Gia Cát Lượng đã lật ngược toàn bộ luận điểm của phe chủ hòa, khiến tất cả phải im lặng. Đúng lúc đó, Hoàng Cái đến báo tin quân Tào sắp đến nơi, khiến Tôn Quyền phải quyết định. Gia Cát Lượng cũng đưa ra ba luận điểm về việc quân Đông Ngô có thể thắng Tào Tháo: quân Tào phải hành quân gấp rút, dân Kinh Châu chưa phục Tào, và quân Tào không quen thủy chiến. Cuối cùng, Tôn Quyền quyết định theo phe chủ chiến, và cử Chu Du làm thống soái.
Trận Xích Bích sau đó đã diễn ra với thắng lợi vang dội cho liên quân Tôn Lưu, đánh tan ý đồ thống nhất thiên hạ của Tào Tháo. Chiến thắng này không chỉ giúp Đông Ngô bảo toàn lãnh thổ, mà còn tạo bàn đạp cho Lưu Bị tiến vào Tây Xuyên, hình thành thế chân vạc Tam Quốc. Công lao của Gia Cát Lượng trong việc thuyết phục Tôn Quyền liên minh là vô cùng to lớn, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Tam Quốc.
Trận Xích Bích, một phần nhờ vào tài “khua lưỡi” của Gia Cát Lượng, đã làm thay đổi cục diện Tam Quốc, khẳng định vị thế của ông không chỉ là một nhà quân sự mà còn là một nhà ngoại giao tài ba. Liên minh Tôn Lưu được thiết lập, và thế chân vạc hình thành, tất cả đều có dấu ấn của tài hùng biện và mưu lược Gia Cát Lượng.
Tài liệu tham khảo:
- La Quán Trung. Tam Quốc Diễn Nghĩa.
- Trần Thọ. Tam Quốc Chí.
- Các bài nghiên cứu và phân tích chuyên sâu về Tam Quốc Diễn Nghĩa.