Sau khi Viên Thiệu tiêu diệt Công Tôn Toản, thống nhất phương bắc Hoàng Hà, trở thành thế lực hùng mạnh nhất; Tào Tháo cũng không kém cạnh khi diệt Lã Bố, hàng phục Lưu Bị, khống chế Duyện Châu. Cuộc chiến giữa hai thế lực này để tranh đoạt ngôi bá chủ Trung Nguyên là điều tất yếu. Viên Thiệu với ưu thế tuyệt đối về quân số, đất đai và lương thảo, nhưng cuối cùng Tào Tháo lại giành chiến thắng quyết định ở trận Quan Độ. Chúng ta hãy cùng đi sâu vào tìm hiểu những diễn biến và sự thật lịch sử đằng sau chiến dịch lừng danh này.
Dương Đông Kích Tây: Bước Ngoặt Chiến Lược
Thực chất, Quan Độ không phải là một trận đánh đơn lẻ mà là một chiến dịch kéo dài gần một năm, từ năm 199 đến tháng 10 năm 200. Giai đoạn đầu, Viên Thiệu phái Nhan Lương tấn công Diên Tân. Tào Tháo dẫn quân tới giải cứu nhưng chưa có kế sách. Tuân Du hiến kế “dương đông kích tây”: giả vờ tấn công vào hậu phương Viên Thiệu để buộc đối phương phải chia quân, sau đó tập kích Bến Bạch Mã, tiêu diệt Nhan Lương. Kế sách này đã thành công, Nhan Lương bị Quan Vũ chém đầu, quân Viên Thiệu hoảng loạn rút lui.
Tuy nhiên, Viên Thiệu không hề nao núng. Bất chấp việc mất một tướng, ông vẫn thúc quân vượt Hoàng Hà truy kích Tào Tháo. Lúc này Tào Tháo chỉ có 600 kỵ binh, nhưng Tuân Du đã trấn an và khẳng định đây chính là cơ hội chiến thắng. Tào Tháo hiểu ý, cho quân vứt bỏ đồ quân nhu để nhử địch. Quân Viên Thiệu ham của cải, tranh nhau nhặt, Tào Tháo bất ngờ phản công, Quan Vũ tiếp tục lập công lớn, quân Viên đại bại.
Ba Mối Lo Của Tào Tháo
Tuy giành thắng lợi ban đầu, Tào Tháo vẫn đối mặt với ba mối lo lớn từ bên trong và bên ngoài:
- Thiếu lương thực: Quân Tào thiếu lương thực trầm trọng. Tào Tháo từng viết thư cho Viên Thiệu biểu thị sự khó khăn, nhưng sau đó vẫn kiên trì chiến đấu.
- Phản bội: Nhiều thuộc hạ của Tào Tháo có liên lạc ngầm với Viên Thiệu, đặc biệt là ở Dự Châu, nơi Viên Thiệu có ảnh hưởng lớn nhờ dòng dõi bốn đời làm Tam Công. Viên Thiệu còn phái người đến Dự Châu để xúi giục phản Tào. Chỉ có Lý Thông ở Dương An là trung thành với Tào Tháo. Không những thế, Viên Thiệu còn liên kết với Lưu Bị ở Nhữ Nam để quấy rối hậu phương Tào Tháo.
- Nội bộ bất ổn: Nhiều thuộc hạ của Tào Tháo không coi trọng ông và công khai thể hiện sự nghi ngờ về khả năng chiến thắng Viên Thiệu. Khổng Dung còn nhận định rằng Viên Thiệu thế mạnh, khó đánh bại.
Viên Thiệu Áp Đảo Về Quân Số
Bên cạnh những khó khăn từ nội bộ, Tào Tháo còn phải đối mặt với sự áp đảo về quân số của Viên Thiệu. Theo sử sách, Viên Thiệu tập hợp được 10 vạn quân tinh nhuệ, trong khi Tào Tháo chỉ có chưa đầy một vạn quân. Trong Tam Quốc Diễn Nghĩa con số này còn chênh lệch hơn nữa, khi Viên Thiệu có 70 vạn quân còn Tào Tháo chỉ vỏn vẹn 7 vạn. Về địa bàn, Tào Tháo chỉ nắm giữ Duyện Châu, Dự Châu (nơi có nhiều phản loạn) và Từ Châu (mới chiếm được từ Lã Bố), trong khi Viên Thiệu nắm giữ Ký Châu (giàu có), Tinh Châu, U Châu (kỵ binh mạnh) và Thanh Châu.
Tào Tháo Ứng Phó Bằng Ba Biện Pháp
Trước tình thế nguy cấp, Tào Tháo đã có những biện pháp ứng phó khôn ngoan:
- Thu gọn phòng tuyến: Tào Tháo rút quân về địa bàn gần Hứa Xương để vừa thu gọn phòng tuyến vừa rút ngắn khoảng cách tiếp tế. Đồng thời làm cho tuyến tiếp tế của Viên Thiệu bị kéo dài và dễ bị quấy rối.
- Ổn định hậu phương: Tào Tháo phái Tào Nhân đi bình định các cuộc phản loạn ở Dự Châu. Tào Nhân đã nhanh chóng đánh bại Lưu Bị, dẹp tan phản loạn.
- Quấy nhiễu đường tiếp tế của Viên Thiệu: Tào Tháo phái Từ Hoảng tấn công đội vận tải lương thực của Viên Thiệu, đốt sạch cả nghìn cỗ xe.
Cục Diện Giằng Co Và Bước Ngoặt Quyết Định
Sau khi củng cố nội bộ, quân Tào cố thủ trong thành, không giao chiến trực tiếp với quân Viên. Viên Thiệu cho đắp gò cao, xây tháp để bắn tên vào doanh trại Tào. Tào Tháo chế tạo máy bắn đá phá hủy tháp. Viên Thiệu lại cho đào địa đạo, Tào Tháo cho đào hào sâu để đối phó. Hai bên giằng co nhiều tháng, quân Tào rơi vào tình thế khó khăn. Tào Tháo định rút quân, nhưng Tuân Úc đã khuyên ông kiên trì.
Bước ngoặt của trận chiến đến khi Hứa Du, một mưu sĩ của Viên Thiệu, vì gia đình bị bắt mà phản sang Tào. Hứa Du tiết lộ kho lương bí mật của Viên Thiệu ở Ô Sào. Tào Tháo lập tức dẫn 5000 quân tinh nhuệ tập kích, tiêu diệt Thuần Vu Quỳnh, đốt sạch kho lương. Trương Cáp và Cao Lãm đầu hàng. Quân Viên Thiệu đại bại.
Kết Cục Và Ý Nghĩa Lịch Sử
Sau thất bại tại Ô Sào, Viên Thiệu không thể cứu vãn tình thế, bỏ chạy về Hà Bắc chỉ còn lại 800 kỵ binh. Chiến thắng Quan Độ là một bước ngoặt lịch sử, giúp Tào Tháo củng cố thế lực, đặt nền móng cho việc thống nhất phương Bắc. Chiến thắng này không chỉ đến từ tài cầm quân của Tào Tháo mà còn là sự đóng góp của các tướng lĩnh, mưu thần và cả yếu tố bất ngờ từ việc Hứa Du đầu hàng. Quan Độ xứng đáng là một trong những trận đánh lưu danh thiên cổ, thể hiện tài năng và bản lĩnh của Tào Tháo.
Tài Liệu Tham Khảo
- Trần Thọ (thế kỷ thứ 3). Tam quốc chí.
- La Quán Trung (thế kỷ 14). Tam quốc diễn nghĩa.
- Các bài nghiên cứu lịch sử về trận Quan Độ.