Chào mừng quý độc giả đến với chuyên mục “Những Lời Dạy Cổ Xưa” trên website dinhbaochau.com, nơi chúng ta cùng nhau khám phá những giá trị văn hóa và tâm linh sâu sắc ẩn chứa trong các tác phẩm kinh điển. Hôm nay, chúng tôi xin giới thiệu đến bạn một tác phẩm đặc sắc của văn học cổ Trung Hoa, “Dạ Đàm Tùy Lục,” một kho tàng những câu chuyện huyền bí và triết lý nhân sinh sâu sắc.
“Dạ Đàm Tùy Lục” của tác giả Hòa Bang Ngạch, được dịch bởi Châu Hải Đường, là một tập truyện ngắn văn ngôn Minh Thành, phát triển trên cơ sở chuyển thể từ các truyện chí quái thời Lục Triều và truyền kỳ đời Đường. Trong bối cảnh tiểu thuyết bạch thoại dần chiếm ưu thế, “Dạ Đàm Tùy Lục” vẫn giữ vững vị thế, mang đến một sắc thái tân kỳ, mới mẻ. Sự ảnh hưởng qua lại giữa hai thể loại này đã tạo nên một góc nhìn đa chiều về hiện thực xã hội, giúp tiểu thuyết văn ngôn đứng vững song song cùng tiểu thuyết bạch thoại.
Tác phẩm này xuất hiện trong bối cảnh phục hưng của tiểu thuyết truyền kỳ, sau một thời gian dài vắng bóng. Nó tiếp nối Liêu Trai Chí Dị của Bồ Tùng Linh, đồng thời khơi mở cho Duyệt Vi Thảo Đường bút ký của Kỷ Quân. Hòa Bang Ngạch sinh năm Càn Long nguyên niên (1736), là người dân tộc Mãn, từng giữ chức tri huyện. Trong lời tựa, ông khẳng định sách của mình là “trí quái,” không phải chuyện kỳ quái, mà là ghi chép những điều mắt chưa thấy, tai chưa nghe. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh mọi sự đều có lý của nó, không nên cho rằng điều mình chưa biết là quái lạ.
“Dạ Đàm Tùy Lục” không chỉ kể chuyện ma quỷ mà còn phản ánh hiện thực xã hội. Thời đại Ung Chính Càn Long dù thịnh trị nhưng đã bắt đầu xuất hiện những dấu hiệu suy thoái, mâu thuẫn xã hội sâu sắc. Các nhà tiểu thuyết văn ngôn đã mượn chuyện ma để nói chuyện người, thể hiện sự quan tâm đến hiện thực xã hội. Chuyện “Lục Thủy Bộ” trong “Dạ Đàm Tùy Lục” chính là tiếng kêu bất bình cho những người bị hại bởi nhục văn tự.
So sánh với Liêu Trai Chí Dị, “Dạ Đàm Tùy Lục” tập trung nhiều hơn vào việc vạch trần những mặt xấu xa của hiện thực, ít hướng đến một thế giới lý tưởng. Trong khi Liêu Trai Chí Dị mang vẻ đẹp của chủ nghĩa lãng mạn, thì “Dạ Đàm Tùy Lục” lại bộc lộ không khí hung bạo của chủ nghĩa hiện thực thô sơ. Tác phẩm không vẽ nên thế giới ma quỷ tốt đẹp mà phản ánh nó như một hình bóng của xã hội hiện thực đầy rẫy bất công.
Một ví dụ điển hình là truyện “Đàm Cửu,” miêu tả thế giới ma cũng bần hàn, phải chịu đói khát, khiến người đọc thấy được sự tương đồng với cuộc sống khó khăn của người dân dưới thời Càn Long. Tương tự, truyện “Triệu Môi” mượn hình ảnh ma quỷ để phê phán những kẻ tham lam, hám lợi trong xã hội. Sự khác biệt về thời đại đã khiến cho sự truy cầu mạnh mẽ trong sáng và tốt đẹp của Liêu Trai Chí Dị trở nên giảm sút trong Dạ Đàm Tùy Lục, thay vào đó là ý tứ của một chủ nghĩa hiện thực đầy lạnh lẽo giữa dằn và đau thương.
Đặc điểm nổi bật của “Dạ Đàm Tùy Lục” là phản ánh cuộc sống rộng rãi, không chỉ giới hạn ở tầng lớp trí thức mà còn cả thị dân, không chỉ nông thôn mà còn thành thị. Tác giả đã lăn lộn nhiều nơi, từ nam chí bắc, nên hiểu biết rất sâu rộng. Ông ca ngợi tình yêu chân thực, khẳng định nhân tính, miêu tả cuộc sống muôn hình muôn vẻ của các tầng lớp dân chúng đô thị. Ông cũng lên án tư tưởng tham tiền hám của, chỉ trích thói đời đen bạc, phê phán việc cấm dục giả dối của tôn giáo.
Tư tưởng của Hòa Bang Ngạch tương đối phức tạp. Ông vừa có khuynh hướng thuyết giáo, vừa tuyên truyền tư tưởng Phật giáo, quan niệm nhân quả, định mệnh, vừa đề cao luân thường đạo lý của Nho gia. Tuy nhiên, điều này không làm mất đi giá trị của tác phẩm. “Dạ Đàm Tùy Lục” có hai hệ bản: túc bản (đầy đủ) và phi túc bản (không đầy đủ). Chúng tôi căn cứ theo bản gốc khắc in năm Kỷ Hợi (1779), giữ lại đầy đủ 141 chuyện và lời tựa của tác giả.
Lời tựa của tác phẩm là một minh chứng cho quan điểm của tác giả: “Nếu chẳng phải chuyện quái lạ thì chẳng biên chép.” Ông cho rằng không nên cho điều mình chưa biết là quái lạ, mà cần tìm hiểu lý lẽ của nó. Ông cũng chia sẻ rằng, dù không tin vào chuyện quái dị, ông vẫn thích kể chuyện ma quỷ, hồ ly để tự làm vui. Ông khẳng định tác phẩm của mình là “sách trí quái,” chứ không phải sách kể chuyện hoang đường.
Một câu chuyện đáng chú ý trong tác phẩm là về Lưu Công, một người từ giàu sang bỗng chốc nghèo khó. Khi gặp khó khăn, Lưu Công đã tìm đến bạn bè, nhưng đều bị từ chối. Chỉ có Thôi Nguyên Tố, một người khách lạ mặt, đã giúp đỡ Lưu Công bằng tiền bạc và lời khuyên chân thành. Sau này, Lưu Công trở nên giàu có, làm quan lớn. Trong ngày sinh nhật, ông đã chia hết của cải cho những người nghèo khó. Hóa ra, Thôi Nguyên Tố chính là một lão hồ ly, đã giúp Lưu Công vì mối nhân duyên trước đó.
Câu chuyện này mang đến một thông điệp sâu sắc về tình nghĩa, lòng trắc ẩn và sự vô thường của cuộc đời. Nó cũng cho thấy rằng, không phải ai giàu sang cũng có tấm lòng nhân hậu, và đôi khi, những người tưởng chừng như xa lạ lại mang đến sự giúp đỡ lớn lao nhất.
“Dạ Đàm Tùy Lục” là một tác phẩm đáng đọc, không chỉ vì những câu chuyện huyền bí, kỳ lạ mà còn vì những bài học nhân sinh sâu sắc mà nó mang lại. Tác phẩm giúp chúng ta hiểu rõ hơn về xã hội, về con người và về thế giới tâm linh. Nó khuyến khích chúng ta tìm hiểu, suy ngẫm và trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống. Hy vọng rằng, qua bài viết này, bạn sẽ có thêm động lực để khám phá những kho tàng tri thức cổ xưa, tìm thấy cho mình những bài học quý giá trên hành trình tâm linh.