Chào mừng bạn đến với chuyên mục “Những lời dạy cổ xưa”, nơi chúng ta cùng nhau khám phá những triết lý sâu sắc từ các bậc hiền triết, thánh nhân. Hôm nay, chúng ta sẽ đi sâu vào một chủ đề quan trọng và gần gũi với cuộc sống mỗi người: sinh tử. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu những lời dạy của Đức Phật về sự vô thường của cuộc sống và tính tất yếu của cái chết, cũng như cách chúng ta nên đối diện với nó để có một cuộc sống ý nghĩa hơn.
Sự Thật Về Sinh Tử
“Cuộc đời thật vô thường, nhưng cái chết là chắc chắn.” Đức Phật đã dạy như vậy để nhắc nhở chúng ta về sự thật không thể tránh khỏi của cuộc sống. Ngài nhấn mạnh rằng, chẳng bao lâu nữa, thân xác này sẽ tan rã, mất đi ý thức và trở thành một vật vô dụng bị vứt bỏ. Tuy nhiên, người đời thường không nghĩ đến cái chết, thậm chí cố tình lảng tránh nó. Họ chìm đắm trong những thú vui trần tục, lãng quên sự thật rằng cái chết luôn chờ đợi.
Đức Phật đã dạy rằng: “Mỗi người, dù là người tại gia hay xuất gia, đều nên thường xuyên suy ngẫm: ‘Ta phải chịu sự chết.'” Người không hiểu biết thường thấy người khác chết nhưng lại cho mình là bất tử. Họ thấy người khác bệnh tật nhưng lại tin rằng mình miễn nhiễm với bệnh tật. Họ thấy người già yếu nhưng lại nghĩ rằng mình sẽ không bao giờ già. Họ thấy người giàu có bỗng chốc trắng tay nhưng lại không hề thương xót, cảm thông và cũng không nghĩ rằng mình cũng có thể gặp phải bất hạnh tương tự.
Chính vì sự say mê với những điều phù phiếm, họ trở nên mù quáng, không phân biệt đúng sai, không quan tâm đến thế giới này và thế giới sau, chỉ mải mê chạy theo những lạc thú nhất thời, giống như con cua trong nồi nước đang từ từ nóng lên. Họ không hề ngờ vực rằng điều xấu có thể ập đến, nhưng khi nó thực sự xảy ra, họ lại mất kiểm soát, than khóc và oán trách số phận.
Ý Nghĩa Của Việc Chiêm Nghiệm Về Cái Chết
Việc thường xuyên suy ngẫm về cái chết sẽ giúp chúng ta nhận ra bản chất thật sự của mọi sự vật, loại bỏ lòng kiêu hãnh và sự thờ ơ với phúc lợi của bản thân. Chúng ta sẽ thấy rõ rằng, cuộc sống thật sự vô thường, cái chết là chắc chắn, và ai rồi cũng phải chết. Người thường xuyên nghĩ về cái chết sẽ trở nên tinh tấn hơn trong việc thực hiện trách nhiệm của mình. Như lời của Visnusarman: “Ở người khôn ngoan thường xuyên nghĩ đến cái chết, thì mọi hoạt động sẽ trở nên lỏng lẻo như dây da bị ngâm nước mưa.”
Những ai tìm kiếm sự bất tử sẽ không còn ham muốn quyền lực và của cải thế gian, thay vào đó sẽ tập trung vào việc đạt đến trạng thái bất tử. Đức Phật dạy rằng việc suy niệm về cái chết là để giúp chúng ta từ bỏ sự tích lũy quyền lực và của cải trần tục, tăng thêm năng lượng trên con đường tìm kiếm sự giải thoát tối cao. Ngay cả trong giây phút cuối cùng của cuộc đời, chúng ta vẫn cần hoàn thành tốt bổn phận của mình. Suy niệm về cái chết sẽ làm cho tâm trí trở nên nhanh nhạy, phát triển lòng nhiệt thành không ngừng nghỉ để loại bỏ những điều xấu ác. Người thường xuyên nghĩ đến cái chết sẽ tự nhủ: “Bây giờ là thời điểm để cố gắng đạt được mục tiêu. Ai biết rằng cái chết sẽ không đến vào ngày mai? Ta có giao ước gì với cái chết để giữ nó ở xa?”
Những ai thường xuyên nghĩ về cái chết sẽ tin tưởng vào sự vô thường của mọi sự vật và nhận ra sự vô ích của cảm xúc trước cái chết. Chúng ta nên nhớ lại cách Đức Phật hành động khi còn là Bồ Tát và khi đã thành Phật, khi cái chết ập đến với Ngài và những người thân yêu. Khi con trai của Ngài chết, Ngài không hề than khóc, mà chỉ nghĩ rằng, điều gì có thể bị hủy diệt thì đã bị hủy diệt, và cái chết đã lấy đi những gì thuộc về nó.
Khi Đức Phật được tin về sự ra đi của tôn giả Xá Lợi Phất, Ngài đã hỏi tôn giả A Nan rằng: “Này A Nan, Xá Lợi Phất có mang theo giới đức, thiền định, trí tuệ, giải thoát, hay tri kiến giải thoát khi nhập diệt không?”. Khi tôn giả A Nan trả lời không, Đức Phật nói: “Ta đã từng nói rằng tất cả những gì thân yêu, dễ chịu đều sẽ phải thay đổi, chia ly, và biến đổi.”
Đức Phật dạy rằng không ai có thể ngăn cản sự tan rã của những gì đã sinh ra và được tạo thành. Ngài ví tôn giả Xá Lợi Phất như một cành lớn của cây cổ thụ trong tăng đoàn, và việc ngài qua đời cũng giống như việc cành cây lớn bị gãy, không ai có thể ngăn cản nó.
Đức Phật đã dạy rất nhiều người về bản chất của cái chết và dẫn dắt họ đến sự bất tử thông qua con đường giới đức, thiền định và trí tuệ. Chính Ngài và tất cả các đệ tử của Ngài đều đã trải qua bảy sự thanh tịnh và bốn quả vị thánh để chấm dứt đau khổ.
Bản Chất Của Cái Chết
Vậy, cái chết là gì? Đó là sự biến mất, tan rã, chấm dứt, và sự ra đi của thân xác. Đó là khi sinh lực, nhiệt lượng và ý thức rời khỏi cơ thể, và cơ thể trở nên vô dụng, bị bỏ lại. Đức Phật nói: “Thân xác này sẽ bị bỏ lại khi sinh lực, hơi ấm và ý thức rời đi; và thân xác này, khi mất hết tri giác, sẽ trở thành thức ăn cho người khác.”
Đức Phật đã so sánh cuộc đời với một bọt nước, một bong bóng, một ảo ảnh, một cây chuối, và một ảo thuật, để cho thấy sự vô thường và không có thực chất của nó. Ngài dạy rằng, những ai thấy rõ bản chất vô thường này sẽ không còn tham luyến vào sắc, thọ, tưởng, hành, thức, và sẽ đạt được sự giải thoát.
Ngài cũng dạy rằng, người có trí tuệ nên nỗ lực thực hành để giải thoát khỏi đau khổ, vì cái chết luôn rình rập. Ngài khuyên rằng: “Một vị tỳ kheo nên đón nhận cái chết với tâm trí tỉnh táo và đầy đủ nhận thức.”
Con Đường Giải Thoát Khỏi Sinh Tử
Đức Phật đã chỉ ra rằng, trong quá trình luân hồi, chúng ta đã trải qua vô số đau khổ. Để thoát khỏi vòng luân hồi, chúng ta cần phải từ bỏ tham ái, sân hận, và si mê. Ngài dạy rằng, rất khó để đạt được thân người, và ngay cả khi đã đạt được, chúng ta cũng có thể rơi vào các cõi thấp hơn. Do đó, chúng ta cần phải trân trọng cơ hội này để tu tập và tích lũy công đức.
Đức Phật dạy rằng, chúng ta cần phải có lòng từ bi, hỷ xả, và không nên coi ai là kẻ thù. Ngài nhấn mạnh rằng, chỉ có con đường của lòng từ bi mới có thể dẫn đến sự hoàn thiện, và một Phật tử chân chính là người không có hận thù trong lòng. Ngay cả những kẻ xấu xa, tàn ác, chúng ta cũng không nên coi họ là kẻ thù, mà nên phát tâm từ bi để hóa giải hận thù.
Cuộc đời là một dòng chảy liên tục của sinh tử, và chỉ có sự giác ngộ mới có thể đưa chúng ta đến sự giải thoát. Chúng ta cần phải thường xuyên suy ngẫm về sự vô thường của cuộc sống, và thực hành theo lời dạy của Đức Phật để có thể vượt qua nỗi sợ hãi cái chết và tìm thấy ý nghĩa thực sự của cuộc sống.
Kết Luận
Qua những lời dạy sâu sắc của Đức Phật, chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất vô thường của cuộc sống và sự tất yếu của cái chết. Việc suy ngẫm về cái chết không phải để bi quan, mà để giúp chúng ta sống trọn vẹn hơn, trân trọng từng giây phút và hướng đến sự giải thoát tối thượng. Hãy nhớ rằng, cuộc đời là hữu hạn, hãy sống ý nghĩa và có ích để không hối tiếc khi nhắm mắt xuôi tay.
Hãy tiếp tục theo dõi chuyên mục “Những lời dạy cổ xưa” để khám phá thêm nhiều triết lý và đạo lý quý báu. Xin cảm ơn quý vị đã lắng nghe!