Chào mừng quý độc giả đến với chuyên mục “Những lời dạy cổ xưa”, nơi chúng ta cùng nhau khám phá những triết lý sâu sắc từ các kinh điển Phật Giáo và Thiên Chúa Giáo, cũng như các tôn giáo khác ở Việt Nam. Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về ý nghĩa của từ “Phật”, một khái niệm không chỉ đơn thuần là một danh xưng mà còn là biểu tượng của sự giác ngộ và trí tuệ tối thượng. “Những lời dạy cổ xưa” sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá những tầng sâu ý nghĩa của từ “Phật”, từ đó soi sáng con đường tu tập và phát triển tâm linh của mỗi người.
Đức Phật Thích Ca Mâu Ni
Từ “Phật” xuất phát từ tiếng Phạn, mang ý nghĩa là “tỉnh thức” hay “giác ngộ”. Đây là khái niệm nền tảng trong Phật giáo, thể hiện quá trình chuyển hóa từ vô minh sang giác ngộ. Trong Tâm Kinh, trí tuệ được nhắc đến nhiều lần, và chữ Phật chính là biểu tượng của sự tỉnh thức đó. Bồ Đề hàm ý sự thức tỉnh, Sodi chính giác biểu thị sự thức tỉnh hoàn hảo và AMH Buddha (tránh đẳng giác) là sự thức tỉnh hoàn toàn. Bồ Tát, người sẵn sàng đạt đến giác ngộ, cũng mang trong mình gốc rễ của từ “Phật”. Thuật ngữ Bồ Đề hay trí tuệ đều bắt nguồn từ gốc này. Từ “Phật” bao hàm nhiều ý nghĩa, không dễ dịch trọn vẹn, linh hoạt và hấp dẫn.
1. Phật là Sự Thức Tỉnh
Ý nghĩa đầu tiên của từ “Phật” là sự thức tỉnh, không chỉ cho bản thân mà còn cho người khác. Giác ngộ, hiểu theo nghĩa thông thường, là sự đối lập với giấc ngủ, với sự mất phương hướng của ảo tưởng. Người giác ngộ thức dậy từ giấc mơ, hiểu rõ bản chất của thực tại. Phật đánh thức chúng ta, bởi lẽ, ngay cả khi ta nghĩ mình tỉnh táo, ta vẫn đang ngủ. Tâm trí ta bị bao phủ bởi hàng ngàn suy nghĩ và giấc mơ. Ánh sáng bên trong bị che khuất, ta sống trong vô minh. Đức Phật nói rằng, chúng ta đi trong giấc ngủ với đôi mắt mở, nhưng con mắt tâm hồn thì đã khép lại.
Tâm trí đầy suy nghĩ không thể tỉnh táo. Chỉ khi những suy nghĩ lắng xuống, tâm trí trở nên trong trẻo, trí tuệ mới có thể tỏa sáng. Trí tuệ là khả năng sống trong hiện tại. Càng bị quá khứ níu kéo hay tương lai dẫn dắt, ta càng kém thông minh. Trí tuệ là khả năng tồn tại ở đây và bây giờ, không nơi nào khác.
Ví dụ, khi nhà bạn bốc cháy, bạn sẽ hoàn toàn tỉnh táo, quên đi quá khứ và tương lai, chỉ tập trung vào nguy hiểm hiện tại. Đó là ý nghĩa sâu sắc của việc sống từng khoảnh khắc một cách mãnh liệt. Sự thức tỉnh là phản đề của giấc ngủ, giúp ta nhìn thấy thực tế, đối diện với sự thật. Trí tuệ mang lại tự do và sự thật.
Sự thức tỉnh
2. Phật là Nhận Biết và Nhận Thức
Ý nghĩa thứ hai của từ “Phật” là nhận biết và nhận thức được thực tế. Đức Phật là người đã nhận ra điều giả là giả và thấy được sự thật là sự thật. Nhận biết điều giả là bước đầu để hiểu được sự thật. Nếu cứ sống trong ảo tưởng, niềm tin và định kiến, ta không thể biết được sự thật. Cái giả phải được thừa nhận là giả.
Ví dụ, ta có thể tin vào Chúa, Đức Phật, các vị thần… nhưng niềm tin không liên quan gì đến sự thật. Sự thật không phụ thuộc vào việc ta tin hay không. Niềm tin trở thành rào cản, khiến ta không thể nhìn thấy sự thật. Đức Phật gọi đó là “avanas”. Người thông minh không tin vào bất cứ điều gì, cũng không phủ nhận bất cứ điều gì. Họ sẵn sàng chấp nhận mọi điều đến, không có định kiến, như một tấm gương phản chiếu mọi thứ. Đây là ý nghĩa thứ hai của Phật: cái nhìn sâu sắc, rõ ràng, không bị cản trở.
3. Phật là Trí Tuệ, Biết và Hiểu
Ý nghĩa thứ ba của từ “Phật” là trí tuệ, biết và hiểu. Đức Phật hiểu được thực tại và nhờ sự hiểu biết đó, Ngài thoát khỏi mọi ràng buộc. Hiểu ở đây không phải là thu thập kiến thức mà là sự thấu hiểu sâu sắc. Người thông minh quan tâm đến việc hiểu hơn là tích lũy kiến thức. Biết là một quá trình diễn ra liên tục, trong khi kiến thức là kinh nghiệm quá khứ. Kiến thức có thể tạo ra cảm giác hiểu biết, nhưng thực chất ta không biết gì.
Ta có thể tích lũy kiến thức, có bằng cấp, nhưng vẫn ngu dốt. Bằng cấp không thay đổi được bản chất của ta. Thậm chí, sự ngu dốt có thể trở nên mạnh mẽ hơn khi được chứng nhận bằng cấp. Những người được coi là có kiến thức cũng có thể ngu dốt như bao người khác. Rất hiếm khi tìm được một người thông minh trong giới học thuật. Họ dựa vào kiến thức, không cần phải hiểu. Sự hiểu biết trực tiếp đòi hỏi lòng can đảm.
Trí tuệ
Một câu chuyện kể về người phụ nữ không biết mở hộp trái cây, phải tìm sách hướng dẫn, trong khi người hầu mù đã dùng trí óc để mở nó. Người nông dân, người làm vườn, người tiều phu thường thông minh hơn vì họ không bị cản trở bởi kiến thức suông. Họ phải sử dụng trí óc của mình. Ý nghĩa thứ ba của Phật là hiểu biết, là sự thấu triệt.
4. Phật là Giác Ngộ và Được Giác Ngộ
Ý nghĩa thứ tư của từ “Phật” là sự giác ngộ và được giác ngộ. Đức Phật là ánh sáng, và vì Ngài là ánh sáng nên việc Ngài tỏa chiếu ánh sáng cho người khác là điều tự nhiên. Ngài đã xóa tan bóng tối trong mình và ngọn lửa trí tuệ bùng cháy rực rỡ. Ý nghĩa này đối lập với bóng tối, mù quáng và thiếu hiểu biết. Giác ngộ là trở thành ánh sáng.
Thông thường, ta là một lục địa của bóng tối chưa được khám phá. Ta khám phá thế giới bên ngoài, nhưng lại quên đi thế giới nội tâm. Ta leo núi, lặn biển, lên mặt trăng, nhưng chưa bao giờ khám phá nội tâm của chính mình. Có lẽ, những khám phá bên ngoài chỉ là cách trốn tránh việc đối diện với bản thân. Chúa Giê-su đã nói, “Nước thiên đàng ở trong các ngươi”. Người thông minh sẽ hướng nội trước khi đi bất cứ đâu khác.
Chỉ khi biết mình, ta mới có thể mang lại hạnh phúc và bình yên cho thế giới. Giác ngộ là tia lửa, nếu được nuôi dưỡng sẽ trở thành ngọn lửa, ánh sáng, sự sống và tình yêu. Người giác ngộ không còn ngóc ngách tối tăm. Mọi thứ đều sáng tỏ như buổi bình minh. Trở thành Phật là đạt đến bình minh trong tâm hồn.
5. Phật là Thâm Nhập
Ý nghĩa thứ năm của từ “Phật” là thâm nhập. Bên trong ta là một vực thẳm sâu thẳm cần được khám phá. Thâm nhập là loại bỏ mọi chướng ngại và đi thẳng vào cốt lõi của con người, trái tim. Đó là lý do tại sao bộ kinh quan trọng nhất trong Phật giáo được gọi là Tâm Kinh (Prajnaparamita hrdaya sutra).
Ta thường cố thâm nhập vào nhiều thứ trong cuộc sống, như ham muốn vật chất, danh vọng, tình cảm… nhưng sự thâm nhập thực sự là sự thâm nhập vào chính mình. Khi thâm nhập vào bản thân, ta có thể đạt được hạnh phúc và niềm vui vô tận. Đây là cuộc gặp gỡ với chính mình, giúp ta trở nên trọn vẹn, một thể thống nhất. Mọi ham muốn bên ngoài đều biến mất. Sự mất đi ham muốn này là sự giải thoát, là Niết Bàn.
Thâm nhập
Kết Luận
Con đường của Đức Phật là con đường trí tuệ. Đức Phật không phải là tiên riêng của SH Gama. Phật là trạng thái mà Ngài đã đạt được. Tên ông là SH Gama, và sau đó, ông trở thành Phật. Trí tuệ của ông đã nở rộ. Từ “Phật” cũng giống như từ “Christ” trong tiếng Hy Lạp, đều tượng trưng cho sự nở hoa tột đỉnh. SH Gama chỉ là một trong nhiều vị Phật. Tiềm năng trở thành Phật có trong mỗi người. Nếu hạt giống trí tuệ nảy mầm và phát triển, bạn sẽ trở thành Phật.
Con đường của Đức Phật là con đường thiền định, không phải con đường của cảm xúc. Từ “Gya” là gốc của “Gnan” (kiến thức), “Prana” (trí tuệ), “Sangia” (nhận thức), và “Vigi Nam” (ý thức). Các từ như “Veda” (biết), “Manan” (thu hút tâm trí) đều liên quan đến trí tuệ. Con đường của Đức Phật là con đường trí tuệ.
Tuy nhiên, trí tuệ không phải là điểm dừng cuối cùng. Nó phải được vượt qua khi bạn đạt đến bậc thang cao nhất. Trí tuệ như con thuyền đưa ta qua sông, đến bờ bên kia thì phải bỏ lại. Nó như cái gai giúp ta rút gai khỏi chân, khi xong việc thì phải bỏ cả hai. Công việc của trí tuệ là giúp ta nhận ra con người thật của mình. Khi điều đó hoàn thành, ta không cần phương tiện nữa. Con đường của Đức Phật là con đường của trí tuệ, nhưng cuối cùng phải vượt xa trí tuệ.